Ως - Σαν, έτος 1942

Το παρακάτω είναι από την επιστολή-υπερασπιστική κατάθεση του Μανόλη Τριανταφυλλίδη προς το Πειθαρχικό Συμβούλιο του Πανεπιστημίου Αθηνών, στη λεγόμενη Δίκη των Τόνων εναντίον του Ιωάννη Κακριδή, το 1942:

Έχει από καιρό αναγνωριστή, ότι η κ α θ α ρ ε ύ ο υ σ α δεν κατόρθωσε να επιτελέση όσα αξιώνομε από μια αληθινά εθνική γλώσσα. Όχι μόνο σαν όργανο της λογοτεχνίας, που από δεκαετίες την έχει εγκαταλείψει οριστικά, αλλά και σα γλώσσα της παιδείας, που νοθεύει το λαομορφωτικό της έργο, με το χάσμα που ανοίγει ανάμεσα στο λαό με τη γλώσσα του, και στη γλώσσα της παιδείας του, και ως μέσο ακόμη εξελληνισμού των ξενοφώνων. [Σ.Σ.: Το τελευταίο αυτό αναφέρεται στα Σλαβομακεδονόπουλα]

(από το: Η Δίκη των Τόνων, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ. 140, παράγρ. 4)

Εδώ ο Τριανταφυλλίδης χρησιμοποιεί αδιακρίτως το «σαν» και το «ως», και μάλιστα κατά παράταξη! Σήμερα, παρά τα όσα εξαιρετικά έχει γράψει ο Γιάννης Η. Χάρης ενάντια στο σφαλερό τυφλοσούρτη που εισήγαγε ο Τζάρτζανος, ποιος/ά διορθωτής/τρια δε θα «διόρθωνε» την παραπάνω παράγραφο του Τριανταφυλλίδη, τρέποντας όχι το μειοψηφικό «ως» σε «σαν» αλλά τα πλειοψηφούντα «σα(ν)» σε «ως»; Για να μην πούμε για το "αναγνωριστή", που σχεδόν αποκλείεται να μην το τρέψουν σε "αναγνωρισθή (=> σθεί)"...

Οι επιμένοντες πολυτονικά

Το 1998 η «Εστία» ανατύπωσε τη «Δίκη των Τόνων». Η «Εστία» είναι ένας από τους πολλούς εκδοτικούς οίκους που επιμένουν πολυτονικά (που όμως οι ιστότοποί τους είναι όλοι μονοτονικοί! Είπατε τίποτα για σνομπισμό;). Αντιγράφω το οπισθόφυλλο:

Ἔχουν περάσει πενήντα ἕξι χρόνια ἀπό τήν πειθαρχική δίωξη τοῦ καθηγητῆ Ἰωάννη Κακριδῆ, πού ἔμεινε γνωστή στήν πνευματική ἱστορία τοῦ τόπου ὡς Ἡ δίκη τῶν Τόνων, ἀλλά τό περιεχόμενό της δέν ἔπαψε γι’ αὐτό νά εἶναι ἐπίκαιρο. Μπορεῖ ὁ καθηγητής Κακριδῆς νά δικαιώθηκε ὅταν ἡ Βουλή τῶν Ἑλλήνων ἀποφάσισε νά καθιερώσει τό μονοτονικό σύστημα ὡς ἐπίσημο τρόπο γραφῆς τῆς νεοελληνικῆς γλώσσας· μπορεῖ ἀπό τότε στά σχολεῖα μας νά διδάσκεται τό μονοτονικό καί τά περισσότερα βιβλία νά εκδίδονται χωρίς πνεύματα καί μέ ἕνα μόνο τόνο – ὅμως πόσοι συνεχίζουν νά ἐκφράζουν δημοσίως τήν ἀντίθεσή τους; Πόσοι ἐπιμένουν νά χρησιμοποιοῦν στά γραπτά καί στίς εκδόσεις τους τά πνεύματα καί τούς διαφοροποιημένους τόνους; Καί γιατί;

Ἡ “Ἑστία”, πού δημοσίευσε το 1943 τόν πλήρη φάκελο τῆς Δίκης τῶν Τόνων – μέ τίς ἀρχικές κατηγορίες, τήν ἀπολογία τοῦ Ι. (sic) Θ. Κακριδῆ καί τίς μαρτυρικές καταθέσεις διαπρεπῶν ἐπιστημόνων καί πολιτικῶν – ἀποφασίζει τώρα νά τόν ἀνατυπώσει, πιστεύοντας ὅτι ἡ μελέτη του θά διαφωτίσει ἕνα θέμα πού ἀποτελεῖ ἀκόμα πρόβλημα.

Η διατύπωση –νομίζουν πως– είναι κομψή και διακριτική, αλλά ποιος μπορεί να ξεγελαστεί; Αργά ή γρήγορα, συνειδητοποιείς ότι όχι μόνο η ανατύπωση, αλλά και τούτο δω το σημείωμα είναι γραμμένο πολυτονικά. Στη συνέχεια, αρχίζεις να σκοντάφτεις: Για κάτσε, γιατί λέει «πόσοι επιμένουν να χρησιμοποιούν (…) τα πνεύματα και τους διαφοροποιημένους τόνους; Και γιατί;» Ας ρωτήσουν τους ίδιους, στους οποίους συγκαταλέγεται και η αφεντιά τους! Ή μήπως το «γιατί;» θα το μάθουμε διαβάζοντας τις καταθέσεις των μαρτύρων κατηγορίας του Κακριδή του 1943; Γιατί άλλα «γιατί;» δεν μπορούμε να διαβάσουμε σε αυτό τον τόμο. Ώστε λοιπόν ο/η συντάκτης/τρια του σημειώματος μας δηλώνει εδώ ούτε λίγο ούτε πολύ ότι τον/την εκφράζουν τα επιχειρήματα των κατηγόρων του 1943, ότι δηλαδή το μονοτονικό είναι πρωτάκουστο και γλωσσικά ανατρεπτικό. Και αυτά εν έτει 1998!

Άρα, όταν λέει ότι «μπορεί ο καθηγητής Κακριδής να δικαιώθηκε όταν η Βουλή των Ελλήνων αποφάσισε να καθιερώσει το μονοτονικό σύστημα…», εκφράζει τη λύπη του για το γεγονός. Ναι, μπορεί να ήρθαν ανάποδα τα πράγματα, αλλά εμείς συνεχίζουμε και αντιστεκόμαστε, όπως φαίνεται και από το ότι η Εστία παραμένει πολυτονική.

Και συνεχίζει: «Η ‘Εστία’, που δημοσίευσε το 1943 τον πλήρη φάκελο της Δίκης των Τόνων (…) αποφασίζει τώρα να τον ανατυπώσει, πιστεύοντας ότι η μελέτη του θα διαφωτίσει ένα θέμα που αποτελεί ακόμα πρόβλημα».

Μάλιστα! Αφού στο εν λόγω «πρόβλημα» η «Εστία» συντάσσεται με τους πολυτονιστές, μήπως θα ήταν πραγματικά πιο κομψό να είχε δώσει τα δικαιώματα της ανατύπωσης σε κανέναν άλλον, μονοτονικό εκδότη, αντί να γράφει «κομψά» και υπονομευτικά πολυτονικά σημειώματα στο οπισθόφυλλό της, που θα έκαναν τον Ι.Θ. Κακριδή, 57 χρόνια μετά τη μονοτονική έκδοση του επίμαχου βιβλίου του, να μελαγχολεί; Ή μήπως δεν ενδιαφερόταν κανένας άλλος εκδότης;

Paradigm

Ανάρτησα στο Translatum το εξής θέμα, που ίσως βρει ανταπόκριση από κανέναν και εδώ:

Ποια είναι η καλύτερη απόδοση για το paradigm ;

Στο παιχνίδι παίζουν 3 αγγλικοί όροι και 2 ελληνικοί (αλφαβητικά):

Example / Exemplar / Paradigm (3) Παράδειγμα / Υπόδειγμα (2)

Θεωρητική παρατήρηση:

Το πρόβλημα είναι ευρύτατο και ιστορικό, αφού ΟΛΟ το ελληνικό λεξιλόγιο αποτελεί δυνάμει πηγή λεξιπλασίας για τις Δυτικές γλώσσες. Άρα εμείς, που δεν κάνουμε το αντίστοιχο πράγμα με το λεξιλόγιο των Δυτικών γλωσσών παρά μόνο πολύ πρόσφατα (και συνήθως όχι για το ‘υψηλό’ κομμάτι του λεξιλογίου), είμαστε από χέρι χαμένοι, καταδικασμένοι να προσπαθούμε να αντιστοιχίσουμε ένα ξένο σύνολο λέξεων πλήθους 2χ (προκειμένου δε για τα αγγλικά, τα οποία χρησιμοποιούν και το γαλλικό λεξιλόγιο, ακόμα και 3χ!) σε ένα σύνολο χ. Αυτά ως προς τη θεωρία του πράγματος, όπου είμαι απασιόδοξος.

Ως προς την πράξη, τώρα:

Προσωπικά, δε νιώθω άνετος με την απόδοση της λέξης paradigm ως «παράδειγμα», εκτός κι αν τη γράφουμε συστηματικά με Π κεφαλαίο (όπως κάνουν οι Γάλλοι με τα état-κατάσταση και État-κράτος). Μου πηγαίνει πιο πολύ το «υπόδειγμα».

Το υπόδειγμα αντιστοιχεί στο exemplar, βέβαια, αλλά, παρά τη συρροή όρων, το paradigm μου φαίνεται πιο συγγενικό προς το «υπόδειγμα» παρά προς το «παράδειγμα».

Ξέρω βέβαια πως λέγεται ήδη ευρέως «παράδειγμα», αλλά το θεωρώ περίπτωση οιονεί «ψευτόφιλων» (προς στιγμήν μάλιστα σκέφτηκα να το κάνω προσθήκη στο νήμα False Friends).

Θέλω να ξέρω τη γνώμη των ενδιαφερομένων. Εγώ φαντάζομαι τις εξής περιπτώσεις που μπορεί να υποστηρίξει κανείς:

1) paradigm = παράδειγμα (συρροή με το example)

2) paradigm = Παράδειγμα (κεφαλαίο Π)

3) paradigm = υπόδειγμα (συρροή με το exemplar)

4) διαφωνώ με το paradigm = παράδειγμα, αλλά το δέχομαι γιατί έχει επικρατήσει

5) paradigm = κάτι άλλο (δηλώστε παρακαλώ)

Προσωπικά, ψηφίζω είτε 2 (ώστε να καλύψω και το 4), είτε 3.

Εσείς;

Ο Μέγας Αλέξαντρος και τα σκόρδα

Στο περσικό λεξικό διαπίστωσα ότι για τους Πέρσες ο Αλέξαντρος ήταν γιος του Δαρείου, λέει, ο οποίος είχε παντρευτεί την κόρη του Φιλίππου Ναχίντ. Επειδή όμως η ανάσα της βρόμαγε αφόρητα, ο Δαρείος την έστειλε πίσω στον πατέρα της. Αυτός τη γιάτρεψε με σκόρδο (iskandarūs), και γι' αυτό εκείνη έπειτα ονόμασε το γιο της Σκόρδο, δηλ. Ισκάνταρ, δηλ. Αλέξαντρο.
Εν τω μεταξύ, στη Wikipedia μαθαίνω ότι ο Φίλιππος αυτός ήταν, λέει, Ρωμαίος βασιλιάς.

دارا dārā, Holding fast; a possessor; God; Darius, son of Dārāb; the Darii, kings of Persia; a sovereign; lees, sediment;--dārā’i ḵẖirman, The owner of the crops (opp. to the gleaner);--dārā’i rūm, Alexander the Great;--dārā’i shu’ūn, A holder of honours and dignities;--dārā’i gūna, Lord of the species.

اسكندر iskandar, askandar, Alexander, said to be the son of Dārā, who married Nāhīd, daughter of Fīlqūs (Philippus). On account of her fetid breath, her husband sent her back to her father, who cured her by the use of iskandarūs, Garlic, whence her son's name.

اسكندروس iskandarūs, Garlic; name of the mother or son of Alexander.

Μαστούρας έτυμον, 2

Νεότερα για τη μαστούρα (για τα παλαιότερα, βλ. ανάρτηση «Μαστούρας έτυμον», 13 Νοεμβρ. ’07, και σχόλια Dr. Moshe, Νίκου Σαραντάκου και δικά μου εκεί):

Βρήκα λοιπόν στο διαδίχτυο ένα περσοαγγλικό λεξικό:

Steingass, Francis Joseph. A Comprehensive Persian-English dictionary, including the Arabic words and phrases to be met with in Persian literature. London: Routledge & K. Paul, 1892.

http://dsal.uchicago.edu/dictionaries/steingass/index.html

Έχουμε και λέμε:

1.
Το αραβικό (όπως το ονόμαζα εγώ) «mastur» = κρυμμένος, κρυφός, καλυμμένος, απόκρυφος, που το είχα εντοπίσει απλά γκουγκλάροντας, πράγματι υπάρχει στο παραπάνω περσικό λεξικό (που όμως, όπως λέει και ο τίτλος του, περιλαμβάνει και τις αραβικές λέξεις που υπάρχουν στην περσική γραμματεία), και γράφεται στο παραπάνω λεξικό mastūr:

مستور mastūr, Covered, concealed, hid, veiled; good, honest, abstaining from what is unlawful;--mastūr shudan, To lie hid, be veiled, abscond, disappear, be suppressed.

مستورات mastūrāt, pl. of—

Ενόψει όμως της επόμενης λέξης mast, το mastūr αυτό δε φαίνεται να σχετίζεται με τη μαστούρα, τουλάχιστον όσον αφορά τη μετάβαση της λέξης από τα περσικά προς τις ξένες γλώσσες (γιατί, εντός της περσικής, ποιος ξέρει;)

2.
Το mast, που το αναφέρει ως απώτερη περσική ρίζα του «μαστούρη» ο Γιαννουλέλλης (Νεοελληνικές Ιδιωματικές Λέξεις, Αθήνα 1982, σ. 61 — βλ. σχόλιο Dr. Moshe), και το αποδίδει ως «τοξικομανής - φιλήδονος», γράφεται στο παραπάνω λεξικό mast και αποδίδεται ως μεθυσμένος (κυριολεχτικά, και, μεταφορικά: έμπλεως), λάγνος, φιλήδονος, ηδυπαθής, μανιασμένος• επίσης, ζώο που βαρβατεύει. Δεν αποδίδεται όμως ως «τοξικομανής»• ίσως αυτό το «τοξικομανής» του Γιαννουλέλλη να είναι απλώς εσφαλμένη μετάφραση του αγγλικού intoxicated (όπως σ’ ένα άρθρο που διάβασα πρόσφατα, όπου κάποιος είχε μεταφράσει το physician «φυσικός» [physicist δηλαδή], ενώ σημαίνει «γιατρός»). Άλλωστε η ίδια η έννοια του «τοξικομανή» μού φαίνεται πολύ μοντέρνα. Ας δούμε λοιπόν τα λήμματα:

مست mast, Drunk, intoxicated; libidinous, lustful, wanton, furious; an animal in rut; (construed with uftādan, raftan, shudan, kardan, &c.); [masti ḵẖarāb, Exceedingly intoxicated, dead drunk;--masti ḵẖarāb u ālūda’i mayi nāb, Excessively drunk and polluted with neat wine;--masti sharābi gurūr, Intoxicated with the wine of temerity, i.e. rash;--masti tāmiḥ (guẕāra, lā-ya’qil, mastān), Dead drunk;--masti mudām (mudmin), Perpetually drunk; a habitual drunkard;]--must, Trouble, distress of mind, complaint, lamentation; root of galangale.

مستان mastān (pl. of mast), Drunken people, &c.; (fuller form of mast), Drunk, intoxicated, &c.

Θυμίζω ότι το μεν ΛΚΝ (αλλά και ο Μπαμπινιώτης, 1η έκδ. • ο Κριαράς δεν έχει τέτοιο λήμμα) θεωρεί πως η ελληνική λέξη «μαστούρης» έχει έρθει από τα τουρκικά (mastur), το δε Τουρκικό Λεξικό Redhouse ότι η τουρκική λέξη mastur, σπανιότερη μορφή της λ. mastor, έχει έρθει από τα ελληνικά! Αφού λοιπόν έτσι έχουν τα πράγματα, ίσως να μην έχει γίνει αλισβερίσι ανάμεσα στα ελληνικά και στα τουρκικά παρά η λέξη να έφτασε και στις δύο γλώσσες κατευθείαν από τα περσικά.

Να κι ένα πρωτότυπο σύνθετο του mast, ανάλογο αλλά όχι ίδιο με το δικό μας «ψωροπερήφανος»:

تفاقه مس fāqa-mast, One who is starving, but conceals his distress; a poor starveling who affects the airs of a wealthy man.

3.
Υπάρχει επίσης ένα māst, με α μακρό, μάλλον άσχετο (=τυρόπηγμα):

ماست māst, Sour, coagulated milk; mastic

που έχει και διάφορα χαριτωμένα σύνθετα:

گور ماست gor-māst, New cheese prepared from wild asses’ milk (Παρακαλώ: άγριες, όχι ήμερες γαϊδούρες! Θα ‘θελα να φάω από δαύτο!)

ماست مایه māst-māya, Rennet for curdling. (=πυτιά. Όσο για τη māya αυτή, είναι άραγε τούρκικη [ΛΚΝ] ή πέρσικη; Άσε μην μπλέξουμε πάλι!)

ماستابه māstāba, ماستاوه māstāwa, ماستبا māst-bā, Butter-milk strained, thickened, and dried; a dish dressed with dried sour milk. (Λες ο Μασταμπάς του Ηρακλείου να μην προέρχεται από τους πανάρχαιους μασταμπάδες-πυραμίδες της Αιγύπτου αλλά από το… βουτυρόγαλο; Θεός φυλάξοι!)

4.
Τέλος, υπάρχει ένα mast̤ (με γραμμή κάτω από το t), επίσης άσχετο, που σημαίνει διάφορα πράγματα, ορισμένα αρκετά ευτράπελα:

مسط mast̤ (v.n.), Squeezing with the hand a leathern bottle, or the intestines, in order to force out their contents; wringing (wet cloth); thrusting the hand into the matrix of a camel to extract the seed deposited there by a sorry sire [από χλεμπονιάρη επιβήτορα].

Να σημειώσω και κάτι άκρως εντυπωσιακό: φαίνεται πως τα περσικά έχουν ελάχιστο φθόγγο ο, και λίγο παραπάνω από ελάχιστο φθόγγο ε. Έχουν με φθίνον πλήθος κυρίως α (πάρα πολύ), μετά ι και μετά ου. Το ο μου φαίνεται να είναι 1 προς 500! Ξέρω, Χομεϊνί, Χαμενεϊ, η ιερή πόλη Κομ, κλπ. Αλλά στο λεξικό κουράστηκα να σκρολάρω για να βρω ένα ο!

The Mamas and the Papas in Athens! - no. 2

Αυτή τη φορά πέρασαν από τους τοίχους της πόλης (βλ. προηγούμενη ανάρτηση) στην τοπική εφημερίδα "Η Κυψέλη μας":

On the Air

Παντοδύναμη γλωσσικά η σφαίρα των μίντια.

Χτες άκουσα κάποιον κο Παταριά, αρμόδιο του Οργανισμού Σχολικών Κτιρίων, να μιλάει με εξωτερική σύνδεση στο ραδιοφωνικό σταθμό ΣΚΑΪ για το αν στο Πικέρμι προχωρά ή όχι η εδαφοτεχνική μελέτη για την ανέγερση σχολικού κτιρίου σ' ένα δημοτικό σχολείο, όπου τα παιδιά προς το παρόν κάνουν μάθημα μέσα σ' ένα κοντέινερ και σε διάφορες άλλες ατάκτως ερριμμένες προκάτ κατασκευές. Είπε λοιπόν:

"Σε μερικές εβδομάδες θα βγει στον αέρα η προκήρυξη του διαγωνισμού" (για το μερικές εβδομάδες δεν παίρνω όρκο).

Άραγε, όταν περάσει αυτό το (όποιο) διάστημα, τι θα πει; Ότι "η προκήρυξη του διαγωνισμού είναι στον αέρα";
Κανονικά, όταν λέμε για κάτι, π.χ. για το θέμα της ανέγερσης σχολικού κτιρίου, πως "είναι στον αέρα", εννοούμε ότι μπορεί και να μη γίνει, ότι όλα είναι μετέωρα και αβέβαια, χωρίς βάση. Αυτός όμως δανείστηκε την έκφραση από το "είμαστε στον αέρα", που αφορά τις ραδιοφωνικές μεταδόσεις (επηρεασμένος ίσως από το ότι ήταν ο ίδιος 'στον αέρα'), και τη χρησιμοποίησε για την προκήρυξη του διαγωνισμού.

Τόσο δύσκολο ήταν να πει ότι "σε μερικές εβδομάδες θα δημοσιευτεί η προκήρυξη του διαγωνισμού";

Μεταφραστικά σημεία και τέρατα, 1

Είδα στην τηλεόραση, στο κανάλι της Βουλής, την ταινία "Οι αρμονίες του Βερκμάιστερ", του Ούγγρου σκηνοθέτη Μπέλα Ταρ. Η μετάφραση ήταν από τα αγγλικά, της "Οπτικοακουστικής". Και τώρα, θαυμάστε:

[μουσικά] διαλείμματα (διάβαζε: διαστήματα) intervals
του Πυθαγόρα και του Αριστοξένος (έτσι όπως τον πρόφερε ο Ούγγρος ηθοποιός).
το οκτάβιο (διάβ.: η οκτάβα) (δις)
ορισμένες ψηλές υπογραφές (διάβ.: οπλισμοί της κλίμακας ή μέτρο) (signature)
σε Ε επίπεδη (διάβ.: σε μι ύφεση/μπεμόλ) (E flat)
εναρμονισμένα όργανα (διάβ.: εναρμόνια όργανα) (enharmonic)

Και μερικά γλωσσικά (περιέργως, αυτά δεν ήταν τόσο πολλά όσο οι μουσικές φρικαλεότητες):

συμβίβαση
δεν έχουμε ούτε πρόκειται να φύγουμε από εδώ
όταν κατεύνασε ο θόρυβος
συνεχή κούρδισμα (αυτό το "συνεχή" το λένε πολλοί στον προφορικό λόγο, κατά το σταχτής-σταχτί, αλλά να το γράφεις κιόλας, κομμάτι προχωρημένο...)