Συμβαίνουν και στις καλύτερες οικογένειες

Σε παλιότερες αναρτήσεις μου [1] [2] ασχολήθηκα με το έτυμο της λέξης "μαστούρα", και, χάρη στη βοήθεια εκλεκτών σχολιαστών, προέκυψε ότι τα ελληνικά λεξικά τη θεωρούν δάνεια από τα τουρκικά, ενώ ένα έγκυρο τουρκικό, δάνειο από τα ελληνικά! Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει και σε άλλες γλώσσες, απ' ό,τι φαίνεται. Στο γλωσσικό ιστολόγιο languagehat, στις 20 Φεβρουαρίου 2008, υπάρχει ανάρτηση στο ίδιο πνεύμα για τη λέξη carrick, και τα εμπλεκόμενα λεξικά είναι, παρακαλώ, το Oxford English Dictionary (για την ακρίβεια, αυτό δεν έχει καν τη λέξη!) και το Dictionnaire de l’Académie Française (που τη θεωρεί αγγλική).

Μαθήματα δημοκρατίας;

«Η διαδικασία ήταν άψογη. Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος σήμερα δίδαξε δημοκρατία. Εύχομαι κάθε επιτυχία στον άξιο νέο Προκαθήμενο της Εκκλησίας της Ελλάδος» δήλωσε ο υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Ευριπίδης Στυλιανίδης, που παρέστη στη διαδικασία εκλογής.

Αυτά είπε ο την του Λιακόπουλου δόξαν ζηλώσας μετά την εκλογή του μητροπολίτη Ιερώνυμου Θηβών στον αρχιεπισκοπικό θρόνο. Αμετροεπής, και πάλι. Ώστε όταν εβδομηντα-τόσοι αρχιερείς εκλέγουν χωρίς την παραμικρή λαϊκή συμμετοχή έναν άνθρωπο που στη συνέχεια θα προεξάρχει ισοβίως στο θρησκευτικό βίο μερικών εκατομμυρίων πιστών, διδάσκουν δημοκρατία, μόνο και μόνο επειδή κατά την εκλογή δε σημειώθηκαν παρατράγουδα. Δεν το ήξερα ότι ήταν τροτσκιστής ο Ευριπίδης μας!

Περί γλωσσικού εξαγγλισμού/αφελληνισμού

Πήγα σήμερα στην παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Σαραντάκου, Γλώσσα μετ’ εμποδίων. Συμβολή στη χαρτογράφηση του γλωσσικού ναρκοπεδίου. Μίλησαν ο Νϊκος Λίγγρης, μεταφραστής και λεξικογράφος, ο Κώστας Κανάκης, γλωσσολόγος πανεπιστημιακός, και ο Παντελής Μπουκάλας, αρθρογράφος στην Καθημερινή (και πρώην οδοντίατρος, όπως μας αποκάλυψε). Η εκδήλωση ήταν ωραία, τα όσα είπαν οι εισηγητές ενδιαφέροντα, με πιο απροετοίμαστο τον Μπουκάλα, αν και μας αποζημίωσε γι’ αυτό με μια ωραία ιστορία:
Μιλούσε, λέει, ένας πανεπιστημιακός φίλος του στο ακροατήριό του, και έλεγε πως υπάρχουν γλώσσες όπου δύο αρνήσεις κάνουν μία κατάφαση και άλλες όπου δύο αρνήσεις κάνουν μία άρνηση, αλλά δεν υπάρχει γλώσσα όπου δύο καταφάσεις κάνουν μία άρνηση. Τότε ακούστηκε μια φωνή από κάτω: «Ναι, καλά!»…
Είπε επίσης ο Μπουκάλας, ότι, σε απάντηση του ισχυρισμού ότι το έντερο βγαίνει από το «εντός ρέει», ισχυρισμού που τον επανέλαβε ο υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων Ευριπίδης ‘Λιακόπουλος’ Στυλιανίδης σε λόγο του προς μαθητές στους Δελφούς, έγραψε ο ίδιος στην Καθημερινή ότι, μια και ο τύπος έντερο έχει και λαϊκότερο τύπο άντερο, αυτός ο τελευταίος ετυμολογείται από το «άντε, ρε!».
Κάτι που δε μου άρεσε στα όσα είπε ο Μπουκάλας είναι που επέκρινε τον Ελύτη για τη φράση του "τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική...". Ο Ελύτης μπορεί να ελέγχεται για τη συμμετοχή του στο Γλωσσικό Όμιλο, αλλά όχι και για την παραπάνω φράση!
Αυτά ο συμπαθέστατος Μπουκάλας, που γράφει πολύ ωραία άρθρα στην Καθημερινή. Μόνο που με εκνεύρισε που, μόνος αυτός απ’ όσους αποτελούσαν το πάνελ, κάπνισε τουλάχιστον δύο τσιγάρα την ώρα της εκδήλωσης, και αυτά στο χαμηλοτάβανο πατάρι του βιβλιοπωλείου Ιανός, ακολουθώντας σε αυτό τα χνάρια της Μαλβίνας Κάραλη και της Λιάνας Κανέλλη.


Ο Νίκος Λίγγρης μίλησε με χιούμορ, τσαχπινιά και πνεύμα, χαρακτηριστικά που διαθέτει σε αφθονία. Θα σταθώ σε ένα πράγμα, που αποτέλεσε και το λόγο που έκατσα να γράψω αυτό το σημείωμα. Είπε ότι έχει ένα σενάριο στο μυαλό του, σύμφωνα με το οποίο σε μερικές, άγνωστο πόσες, δεκαετίες θα μιλάμε στην Ελλάδα αγγλικά ως μητρική γλώσσα, και ελληνικά ως δεύτερη γλώσσα. Είπε ότι, αν συμβεί αυτό, δε θα συμβεί ύστερα από κάποιο βιασμό αλλά επειδή οι Έλληνες, οι χρήστες του γλωσσικού εργαλείου, θα έχουν αποφασίσει ελευθέρα βουλήσει ότι αυτό τους βολεύει καλύτερα και τους κάνει πιο ευτυχισμένους.
Δε μου φαίνεται πολύ πιθανή μια τέτοια εξέλιξη. Ο Λίγγρης συνέπλεξε αυτό το σενάριο με μια ανθολογία παραδειγμάτων ξένων –αγγλικών– λέξεων της πληροφορικής που έχουν περάσει στην κοινή χρήση και που, ακόμη και όταν έχουν ευπρεπείς ελληνικές αποδόσεις (μπλογκ-ιστολόγιο, ιντερνέτ/ίντερνετ-διαδίκτυο, κομπιούτερ-υπολογιστής, κ.ά.), τις προτιμάμε κατά κανόνα, όταν μιλάμε, από τις ελληνικές αποδόσεις τους. Αναφέρθηκε επίσης στις άθλιες ελληνικές αποδόσεις άλλων αγγλικών όρων της σύγχρονης τεχνολογίας, όπως φαξ-τηλεομοιοτυπία, και σε άλλες, καθαρά φαιδρές, που δεν τις θυμάμαι. Δεν είπε ότι η ευρεία αυτή χρήση αγγλικών λέξεων θα καταλήξει στο προαναφερθέν σενάριο της υποκατάστασης της ελληνικής από την αγγλική ως πρώτη γλώσσα των Ελλήνων, αλλά πάντως τα δύο αυτά θέματα γειτνίασαν στην ομιλία του.
Τέλος πάντων, η ευρεία χρήση ξένων λέξεων δε νομίζω ότι οδηγεί σε αλλαγή γλώσσας, αλλά σε πλούτεμα του λεξιλογίου. Ακόμη και αν οι νέες αυτές λέξεις δεν ενταχτούν στο μορφολογικό σύστημα της ελληνικής, αυτό δε σημαίνει αφελληνισμό της γλώσσας. Και στα γερμανικά υπάρχουν πολλές αγγλικές λέξεις, και έχει δημιουργηθεί ειδική κλίση ονομάτων που ο πληθυντικός τους λήγει σε –s, κάτι ξένο προς τη γερμανική γραμματική, χωρίς αυτό να σημαίνει απογερμανισμό της γλώσσας. Σίγουρα, θα ένιωθα πολύ καλύτερα αν λέγαμε ασανσέρι, τραχτέρι και άλλα τέτοια, που τα ακούω στην Κρήτη. Τι να κάνουμε όμως; Σήμερα την πλειονότητα την αποτελούν όχι τα αγράμματα αγροτικά στρώματα αλλά τα εγγράμματα αστικά, και τον τόνο τον δίνουν σε όλους τα ΜΜΕ.
Πολύ πιο σημαντική από τη μορφολογική προσαρμογή θεωρώ εγώ την ένταξη των ξένων λέξεων μέσω της παραγωγής, π.χ. από το φαξ να βγει ρήμα φαξάρω, έστω και αν το φαξ δε γίνει ποτέ φάξι. Και γι’ αυτό χρειάζεται ακομπλεξάριστη στάση στις δάνειες λέξεις, ώστε η παραγωγή να γίνεται αβίαστα, χωρίς ενοχές και χωρίς καταγγελίες για γλωσσική αλλοίωση.


Φτάνω τώρα στον πυρήνα του σεναρίου του Λίγγρη. Ο ίδιος σχετικοποίησε τα περί «ευτυχίας» των Ελλήνων στη διαδικασία γλωσσικού αφελληνισμού. Είπε ότι μπαίνει ζήτημα κατά πόσον αποτελεί προϊόν ελεύθερης βούλησης η παγκοσμιοποίηση, και ταυτόχρονα, αντιστρόφως, είπε ότι οι νέοι θέλουν την παγκοσμιοποίηση. Πράγματι, το θέμα έχει πολλές όψεις, και ο καθένας το βλέπει διαφορετικά ανάλογα με τη θέση του μέσα στην κοινωνία και τα προσωπικά του γούστα. Εγώ προσωπικά δεν έχω ιδεολογικό πρόβλημα με την ενδεχόμενη εξαφάνιση της ελληνικής γλώσσας, αν αυτό αποφασίσουν οι ομιλητές της, είτε ‘ελευθέρα βουλήσει’ είτε μέσα από την πίεση της πολιτιστικής κινητικότητας, που θα τους αναγκάσει να γίνουν αγγλόφωνοι για να προκόψουν στη ζωή. Κάτι ανάλογο συνέβη με τη θρησκεία κάποτε: οι Έλληνες άλλαξαν σιγά-σιγά θρησκεία, άρχισαν να παρατούν τους παλιούς θεούς και να ενστερνίζονται αιγυπτιακές, συριακές και άλλες θεότητες, ώσπου τελικά έγιναν Χριστιανοί μαζί με τους άλλους μεσογειακούς λαούς, και μετά μερικοί από τους τελευταίους έγιναν Μουσουλμάνοι, και σήμερα όλο και περισσότεροι γίνονται αδιάφοροι ή άπιστοι ή άθεοι ή Βουδιστές ή Μουσουλμάνοι ή δεν ξέρω εγώ τι. Αλλά ούτε και με μια ενδεχόμενη εξαφάνιση του ελληνικού έθνους θα είχα ιδεολογικό πρόβλημα, αν οι άνθρωποι που ζουν στην Ελλάδα αποφάσιζαν, είτε ‘ελευθέρα βουλήσει’ είτε από διάφορες πιέσεις δημογραφικού ή και πολιτικού χαρακτήρα, να αλλάξουν εθνική ταυτότητα. Εννοείται βέβαια ότι έχω πρόβλημα με τις σφαγές, τις γενοκτονίες, τους διωγμούς, τους αποικισμούς, τις απαλλοτριώσεις.
Πόσο όμως πιθανά είναι όλα αυτά; Προσωπικά, θεωρώ ότι η ταυτότητα είναι θεμελιώδες κεφάλαιο ενός ανθρώπου, μιας κοινότητας, ενός έθνους, κλπ., και δεν αλλάζει έτσι εύκολα. Το έχουμε δει πολλές φορές και εξακολουθούμε να το βλέπουμε σήμερα. Οι άνθρωποι μπορεί να χρησιμοποιούν την αγγλική διεθνώς ως εργαλείο, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι θα την κάνουν και μητρική τους γλώσσα. Ένα εργαλείο δεν το αγαπάς, απλώς το μεταχειρίζεσαι. Όταν δε σου κάνει πια, το πετάς. Αυτό το είπε και ο Λίγγρης, στα πλαίσια μιας ομολογημένα από τον ίδιον υπερβολικής σχηματοποίησης που έκανε, χωρίζοντας τους ασχολούμενους με τη γλώσσα σε 'εργαλειακούς' και 'φετιχιστές'. Τη μάνα σου όμως δεν την πετάς μόλις δε σου μαγειρεύει πια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι της έχεις αιμομιχτική προσήλωση. Πολλές γλώσσες υπήρξαν διεθνείς γλώσσες, και τελικά αποσύρθηκαν στα παρασκήνια. Ανάμεσά τους, φυσικά, πρώτη και καλύτερη η ελληνική, για την Ανατολική Μεσόγειο. Σίγουρα η αγγλική σήμερα έχει μια ιδιαιτερότητα, αφού με την εξάπλωση των αγγλόφωνων σε περιοχές χαμηλής πληθυσμιακής πυκνότητας και με την παράλληλη πολιτιστική γενοκτονία που εφαρμόστηκε εκεί, η αγγλική μιλιέται σήμερα σα μητρική γλώσσα, εκτός της Μ. Βρετανίας, σε Β. Αμερική και Αυστραλία. Επίσης, με την παγκοσμιοποίηση, η αγγλική δε γίνεται μια απλή περιφερειακή lingua franca αλλά η Γλώσσα της Γης, η γλώσσα που θα μάθαινε ένας εξωγήινος αν ήθελε να συνεννοηθεί με τους Γήινους: γίνεται η Earthian language. Παρ’ όλα αυτά, αυτό δε με πάει πέρα από την κατάσταση που έχει ήδη διαμορφωθεί σήμερα, δηλ. πέρα από την αγγλική σα δεύτερη γλώσσα σε παγκόσμιο επίπεδο, με πρώτη γλώσσα τις διάφορες μητρικές γλώσσες. Και αδυνατώ να φανταστώ μια διαδικασία ανατροπής αυτής της ιεράρχησης μέσα από διαδικασίες παγκοσμιοποίησης και πολιτιστικής κινητικότητας και μόνο.


Το θέμα φυσικά συζητιέται κατά κόρον στα πιο υψηλά ακαδημαϊκά επίπεδα διεθνώς, και υπάρχει μεγάλη σχετική βιβλιογραφία. Είναι ωστόσο ενδιαφέρον ότι το σενάριο αυτό του Λίγγρη έρχεται σε αντίθεση με τα συνήθως λεγόμενα από την πλευρά στην οποία ανήκει και ο ίδιος, δηλ. την πλευρά των αντιγλωσσαμυντόρων. Η πλευρά αυτή, στην Ελλάδα τουλάχιστον, συνήθως απαντά στις προβλέψεις περί εξαφάνισης της ελληνικής γλώσσας, τις οποίες κάνουν οι γλωσσαμύντορες (ή μήπως όταν τις κάνουν οι γλωσσαμύντορες;), λέγοντας ότι πρόκειται για αστήριχτες κινδυνολογίες, ότι μια γλώσσα που έχει κρατική στήριξη, κάποια εκατομμύρια ομιλητές, λογοτεχνία, πανεπιστήμια κλπ. κλπ., δεν κινδυνεύει. Δεν απαντά λέγοντας: «ε, ναι, και τι έγινε;». Όταν λοιπόν πήρε το λόγο τελευταίος ο Σαραντάκος, θα περίμενε κανείς ότι θα τοποθετούνταν πάνω σ’ αυτό το σενάριο, καθώς μάλιστα, όπως είπε ο ίδιος, δεν είναι τύπος που μασάει τα λόγια του. Κι όμως, δεν αναφέρθηκε καθόλου σε αυτό. Να υποθέσω ότι συμφωνεί με την πιθανότητα αυτού του σεναρίου; Μήπως οι αντιγλωσσαμύντορες απορρίπτουν ως Κασσάνδρες τους γλωσσαμύντορες που προβλέπουν, όπως οι παλιοί αντιλατίνοι αττικιστές, το γλωσσικό εξαγγλισμό των Ελλήνων, αλλά στην πραγματικότητα τρέφουν και αυτοί τον ίδιο φόβο ή έστω κάνουν την ίδια πρόβλεψη, απλώς δεν την εξωτερικεύουν;

Ενημέρωση 19 Μαρ. '08: στις 27 Φεβ. '08 ο Λίγγρης απάντησε στο παρόν σημείωμα εδώ.

συνωδά + συνοδευτικά = συνοδά ;

Στο διαδίχτυο κυκλοφορεί αρκετά η λέξη «συνοδά», σε διάφορες κλιτικές μορφές, ως επίθετο, «συνοδά όργανα/μηχανήματα/νοσήματα….».

Μάλλον προέρχεται από συμφυρμό του «συνωδά» (+δοτική ή +προς και ατιατική), που σημαίνει «σύμφωνα με» και προέρχεται από το ρήμα «συνάδω» (γι’ αυτό και το ωμέγα), και των "συνοδός" και "συνοδευτικά", κι έτσι γράφεται με όμικρον και σημαίνει «συνοδευτικά, παρελκόμενα, παρεπόμενα».

Έκθεση έργων Σπύρου Παπαλουκά.

Πήγα προ ημερών στην έκθεση του Σπύρου Παπαλουκά, στο Ίδρυμα Θεοχαράκη (Βασ. Σοφίας και Μέρλιν).

Πολύ ωραίο χτίριο, πολύ ωραία έκθεση, χορταστική, 200 έργα υψηλής ποιότητας. Ωστόσο, μου έκανε εντύπωση η παντελής απουσία έργων της δεκαετίας του 1930, ενώ όλες οι άλλες βασικές περίοδοι καλύπτονταν.

Παρά τις ωραίες μεταφράσεις των λεζαντών στα αγγλικά, έγινε και ένα σοβαρό ολίσθημα: τα Όψιμα έργα αποδόθηκαν στα αγγλικά ως Mature works, αντί του ορθού Late works. Και δυστυχώς αυτό δημιουργεί μια σοβαρή παρεξήγηση. Τα mature works του ζωγράφου σαφώς και είναι τα γνωστά της δεκαετίας του 1920, και όχι τα πουαντιλιστικά αχλάδια κλπ. της όψιμης περιόδου του.

Αγαπώ πολύ τον Παπαλουκά, αλλά έπεσα στην εξής φράση του:

«Ζωγραφική θα πει χρώμα. Κι αν ο ζωγράφος δεν έχει την ευαισθησία να ερεθίζεται από την ύλη του, από το χρώμα και όχι από τις μορφές, δεν είναι ζωγράφος. Η ζωγραφική πρέπει να συγκινεί με τα υλικά της μέρη και όχι με το θέμα.»

Λατρεύω το χρώμα, κι έτσι δε θα μπορούσα να διαφωνήσω. Παρ’ όλα αυτά, σκέφτηκα δύο πράγματα:

Πρώτον, ο ίδιος έδινε εξαιρετική σημασία στο σχέδιο, άρα στις μορφές, σε σημείο που να αφήνει ορατές τις χαράξεις πάνω στα έργα του. Δεν καταλαβαίνω λοιπόν το κίνητρό του, όταν έκανε αυτή την αντιπαράθεση.

Δεύτερον, στην τελευταία πρόταση της ρήσης του, παύει να αντιπαραθέτει χρώμα και μορφή, το στρίβει, και αντιπαραθέτει το χρώμα (που το ανέφερε προηγουμένως και ως «ύλη») και το θέμα, πράγματα δηλαδή ανόμοια. Το θέμα δεν έχει νόημα να αντιπαρατίθεται στο χρώμα, αλλά μόνο στην απουσία θέματος (π.χ. στην περίπτωση της αφηρημένης ζωγραφικής, που και αυτή βέβαια έχει εντέλει θέμα…). Όμως ο ίδιος δεν ήταν ζωγράφος του αφηρημένου χρώματος, αλλά τοπιογράφος, δηλ. ζωγράφος με θέμα. Η ζωγραφική του έχει και χρώμα και θέμα. Οπότε;…

Το σκάλωμα αυτό του νου μου μ’ έκανε να σκεφτώ και κάτι άλλο, που αναμφίβολα θα έχει επισημανθεί πάμπολλες φορές: την απουσία κοινωνικού σχολίου στο έργο του. Έκατσε, ας πούμε, ένα-δυο χρόνια στη Μυτιλήνη, το 1926-1927, αν θυμάμαι καλά. Έφτιαξε υπέροχους πίνακες, ανάμεσά τους και το «Καφενείο στη Μυτιλήνη». Και αναρωτιέμαι: πρόσφυγες δε συνάντησε, 3 χρόνια μετά την Ανταλλαγή; Δεν μπορούσε να τους αποδώσει με το δικό του τρόπο, τον τόσο όμορφο; Πάντως, από την έκθεση που είδα, δεν προκύπτει να το έκανε. Και όμως, είχε δουλέψει σαν πολεμικός ζωγράφος το 1921 στη Μικρασία.

Στην τελευταία περίοδό του, το '50-'56, πηγαίνει δυο καλοκαίρια στην Ύδρα και ζωγραφίζει τη γνωστή αγαπημένη πόλη των Ελλήνων ζωγράφων, γεμίζοντας τα γνωστά γκρίζα και αυστηρά, θα έλεγα βλοσυρά σπίτια των Υδραίων με χρυσοκίτρινες πινελιές. Η λεζάντα λέει πάνω-κάτω (από μνήμης): «ο Παπαλουκάς συνεχίζει να εξερευνά το ελληνικό φως…». Δε συμφωνώ. Η αλλοίωση της «νορμάλ» εντύπωσης που δίνει η Ύδρα με αυτά τα χτυπητά χρώματα είναι τόσο έντονη, ώστε πρόκειται εδώ πια για το φως του Παπαλουκά και όχι για το ελληνικό φως. Όχι πως αυτό είναι κακό, απλώς δε δέχομαι ότι στους πίνακες αυτούς ο ζωγράφος «εξερευνά το ελληνικό φως». Μάλλον ένα δικό του φως εξερευνά. Αυτό δε θα το έλεγα για τους πίνακές του της δεκαετίας του ’20.

Πέρα από τα δικαίως διάσημα έργα της έκθεσης, μου άρεσε ένα πολύ ταπεινό, λόγω του θέματος. Λέγεται «Δύο δέντρα». Ο ζωγράφος βρίσκεται στην κορφή ενός λόφου και κοιτά δύο λιγνά, ψηλά και απομονωμένα δέντρα, καθώς εγγράφονται πάνω στο φόντο ενός ανοιχτού ουρανού. Επίσης, είδα ένα πολύ εκφραστικό πορτρέτο καλόγερου και κάποια άλλα πολύ όμορφα αστικά πορτρέτα.

A must see.

Τέλος, πέρσι ήμουνα στην Άμφισσα και είδα τις τοιχογραφίες του στο μητροπολιτικό ναό αυτής της πανέμορφης πόλης. Δυστυχώς, έχουν μπει σκαλωσιές οι οποίες δε σε αφήνουνε να δεις και πολλά πράματα. Ελπίζω να ευκαιρήσω να πάω και στη γενέτειρά του τη Δεσφίνα, όπου είχε αγιογραφήσει ένα ολόκληρο τέμπλο.

Στου Ντουρούτι την ταβέρνα είναι πρόσωπα μοντέρνα

Αγγελία θανάτου

Μόλις διάβασα για το θάνατο του Μπόμπι Φίσερ. Σνιφ...
Παρότι ήμουν με τον Σπάσκι το 1972 (κυρίως επειδή όλοι ήταν με τον Φίσερ, και έχω το μικρόβιο της διαφωνίας...), ήταν μέγας.

Για περισσότερα περί Μπόμπι Φίσερ, πατήστε εδώ.

Ως - Σαν, έτος 1942

Το παρακάτω είναι από την επιστολή-υπερασπιστική κατάθεση του Μανόλη Τριανταφυλλίδη προς το Πειθαρχικό Συμβούλιο του Πανεπιστημίου Αθηνών, στη λεγόμενη Δίκη των Τόνων εναντίον του Ιωάννη Κακριδή, το 1942:

Έχει από καιρό αναγνωριστή, ότι η κ α θ α ρ ε ύ ο υ σ α δεν κατόρθωσε να επιτελέση όσα αξιώνομε από μια αληθινά εθνική γλώσσα. Όχι μόνο σαν όργανο της λογοτεχνίας, που από δεκαετίες την έχει εγκαταλείψει οριστικά, αλλά και σα γλώσσα της παιδείας, που νοθεύει το λαομορφωτικό της έργο, με το χάσμα που ανοίγει ανάμεσα στο λαό με τη γλώσσα του, και στη γλώσσα της παιδείας του, και ως μέσο ακόμη εξελληνισμού των ξενοφώνων. [Σ.Σ.: Το τελευταίο αυτό αναφέρεται στα Σλαβομακεδονόπουλα]

(από το: Η Δίκη των Τόνων, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ. 140, παράγρ. 4)

Εδώ ο Τριανταφυλλίδης χρησιμοποιεί αδιακρίτως το «σαν» και το «ως», και μάλιστα κατά παράταξη! Σήμερα, παρά τα όσα εξαιρετικά έχει γράψει ο Γιάννης Η. Χάρης ενάντια στο σφαλερό τυφλοσούρτη που εισήγαγε ο Τζάρτζανος, ποιος/ά διορθωτής/τρια δε θα «διόρθωνε» την παραπάνω παράγραφο του Τριανταφυλλίδη, τρέποντας όχι το μειοψηφικό «ως» σε «σαν» αλλά τα πλειοψηφούντα «σα(ν)» σε «ως»; Για να μην πούμε για το "αναγνωριστή", που σχεδόν αποκλείεται να μην το τρέψουν σε "αναγνωρισθή (=> σθεί)"...

Οι επιμένοντες πολυτονικά

Το 1998 η «Εστία» ανατύπωσε τη «Δίκη των Τόνων». Η «Εστία» είναι ένας από τους πολλούς εκδοτικούς οίκους που επιμένουν πολυτονικά (που όμως οι ιστότοποί τους είναι όλοι μονοτονικοί! Είπατε τίποτα για σνομπισμό;). Αντιγράφω το οπισθόφυλλο:

Ἔχουν περάσει πενήντα ἕξι χρόνια ἀπό τήν πειθαρχική δίωξη τοῦ καθηγητῆ Ἰωάννη Κακριδῆ, πού ἔμεινε γνωστή στήν πνευματική ἱστορία τοῦ τόπου ὡς Ἡ δίκη τῶν Τόνων, ἀλλά τό περιεχόμενό της δέν ἔπαψε γι’ αὐτό νά εἶναι ἐπίκαιρο. Μπορεῖ ὁ καθηγητής Κακριδῆς νά δικαιώθηκε ὅταν ἡ Βουλή τῶν Ἑλλήνων ἀποφάσισε νά καθιερώσει τό μονοτονικό σύστημα ὡς ἐπίσημο τρόπο γραφῆς τῆς νεοελληνικῆς γλώσσας· μπορεῖ ἀπό τότε στά σχολεῖα μας νά διδάσκεται τό μονοτονικό καί τά περισσότερα βιβλία νά εκδίδονται χωρίς πνεύματα καί μέ ἕνα μόνο τόνο – ὅμως πόσοι συνεχίζουν νά ἐκφράζουν δημοσίως τήν ἀντίθεσή τους; Πόσοι ἐπιμένουν νά χρησιμοποιοῦν στά γραπτά καί στίς εκδόσεις τους τά πνεύματα καί τούς διαφοροποιημένους τόνους; Καί γιατί;

Ἡ “Ἑστία”, πού δημοσίευσε το 1943 τόν πλήρη φάκελο τῆς Δίκης τῶν Τόνων – μέ τίς ἀρχικές κατηγορίες, τήν ἀπολογία τοῦ Ι. (sic) Θ. Κακριδῆ καί τίς μαρτυρικές καταθέσεις διαπρεπῶν ἐπιστημόνων καί πολιτικῶν – ἀποφασίζει τώρα νά τόν ἀνατυπώσει, πιστεύοντας ὅτι ἡ μελέτη του θά διαφωτίσει ἕνα θέμα πού ἀποτελεῖ ἀκόμα πρόβλημα.

Η διατύπωση –νομίζουν πως– είναι κομψή και διακριτική, αλλά ποιος μπορεί να ξεγελαστεί; Αργά ή γρήγορα, συνειδητοποιείς ότι όχι μόνο η ανατύπωση, αλλά και τούτο δω το σημείωμα είναι γραμμένο πολυτονικά. Στη συνέχεια, αρχίζεις να σκοντάφτεις: Για κάτσε, γιατί λέει «πόσοι επιμένουν να χρησιμοποιούν (…) τα πνεύματα και τους διαφοροποιημένους τόνους; Και γιατί;» Ας ρωτήσουν τους ίδιους, στους οποίους συγκαταλέγεται και η αφεντιά τους! Ή μήπως το «γιατί;» θα το μάθουμε διαβάζοντας τις καταθέσεις των μαρτύρων κατηγορίας του Κακριδή του 1943; Γιατί άλλα «γιατί;» δεν μπορούμε να διαβάσουμε σε αυτό τον τόμο. Ώστε λοιπόν ο/η συντάκτης/τρια του σημειώματος μας δηλώνει εδώ ούτε λίγο ούτε πολύ ότι τον/την εκφράζουν τα επιχειρήματα των κατηγόρων του 1943, ότι δηλαδή το μονοτονικό είναι πρωτάκουστο και γλωσσικά ανατρεπτικό. Και αυτά εν έτει 1998!

Άρα, όταν λέει ότι «μπορεί ο καθηγητής Κακριδής να δικαιώθηκε όταν η Βουλή των Ελλήνων αποφάσισε να καθιερώσει το μονοτονικό σύστημα…», εκφράζει τη λύπη του για το γεγονός. Ναι, μπορεί να ήρθαν ανάποδα τα πράγματα, αλλά εμείς συνεχίζουμε και αντιστεκόμαστε, όπως φαίνεται και από το ότι η Εστία παραμένει πολυτονική.

Και συνεχίζει: «Η ‘Εστία’, που δημοσίευσε το 1943 τον πλήρη φάκελο της Δίκης των Τόνων (…) αποφασίζει τώρα να τον ανατυπώσει, πιστεύοντας ότι η μελέτη του θα διαφωτίσει ένα θέμα που αποτελεί ακόμα πρόβλημα».

Μάλιστα! Αφού στο εν λόγω «πρόβλημα» η «Εστία» συντάσσεται με τους πολυτονιστές, μήπως θα ήταν πραγματικά πιο κομψό να είχε δώσει τα δικαιώματα της ανατύπωσης σε κανέναν άλλον, μονοτονικό εκδότη, αντί να γράφει «κομψά» και υπονομευτικά πολυτονικά σημειώματα στο οπισθόφυλλό της, που θα έκαναν τον Ι.Θ. Κακριδή, 57 χρόνια μετά τη μονοτονική έκδοση του επίμαχου βιβλίου του, να μελαγχολεί; Ή μήπως δεν ενδιαφερόταν κανένας άλλος εκδότης;

Paradigm

Ανάρτησα στο Translatum το εξής θέμα, που ίσως βρει ανταπόκριση από κανέναν και εδώ:

Ποια είναι η καλύτερη απόδοση για το paradigm ;

Στο παιχνίδι παίζουν 3 αγγλικοί όροι και 2 ελληνικοί (αλφαβητικά):

Example / Exemplar / Paradigm (3) Παράδειγμα / Υπόδειγμα (2)

Θεωρητική παρατήρηση:

Το πρόβλημα είναι ευρύτατο και ιστορικό, αφού ΟΛΟ το ελληνικό λεξιλόγιο αποτελεί δυνάμει πηγή λεξιπλασίας για τις Δυτικές γλώσσες. Άρα εμείς, που δεν κάνουμε το αντίστοιχο πράγμα με το λεξιλόγιο των Δυτικών γλωσσών παρά μόνο πολύ πρόσφατα (και συνήθως όχι για το ‘υψηλό’ κομμάτι του λεξιλογίου), είμαστε από χέρι χαμένοι, καταδικασμένοι να προσπαθούμε να αντιστοιχίσουμε ένα ξένο σύνολο λέξεων πλήθους 2χ (προκειμένου δε για τα αγγλικά, τα οποία χρησιμοποιούν και το γαλλικό λεξιλόγιο, ακόμα και 3χ!) σε ένα σύνολο χ. Αυτά ως προς τη θεωρία του πράγματος, όπου είμαι απασιόδοξος.

Ως προς την πράξη, τώρα:

Προσωπικά, δε νιώθω άνετος με την απόδοση της λέξης paradigm ως «παράδειγμα», εκτός κι αν τη γράφουμε συστηματικά με Π κεφαλαίο (όπως κάνουν οι Γάλλοι με τα état-κατάσταση και État-κράτος). Μου πηγαίνει πιο πολύ το «υπόδειγμα».

Το υπόδειγμα αντιστοιχεί στο exemplar, βέβαια, αλλά, παρά τη συρροή όρων, το paradigm μου φαίνεται πιο συγγενικό προς το «υπόδειγμα» παρά προς το «παράδειγμα».

Ξέρω βέβαια πως λέγεται ήδη ευρέως «παράδειγμα», αλλά το θεωρώ περίπτωση οιονεί «ψευτόφιλων» (προς στιγμήν μάλιστα σκέφτηκα να το κάνω προσθήκη στο νήμα False Friends).

Θέλω να ξέρω τη γνώμη των ενδιαφερομένων. Εγώ φαντάζομαι τις εξής περιπτώσεις που μπορεί να υποστηρίξει κανείς:

1) paradigm = παράδειγμα (συρροή με το example)

2) paradigm = Παράδειγμα (κεφαλαίο Π)

3) paradigm = υπόδειγμα (συρροή με το exemplar)

4) διαφωνώ με το paradigm = παράδειγμα, αλλά το δέχομαι γιατί έχει επικρατήσει

5) paradigm = κάτι άλλο (δηλώστε παρακαλώ)

Προσωπικά, ψηφίζω είτε 2 (ώστε να καλύψω και το 4), είτε 3.

Εσείς;

Ο Μέγας Αλέξαντρος και τα σκόρδα

Στο περσικό λεξικό διαπίστωσα ότι για τους Πέρσες ο Αλέξαντρος ήταν γιος του Δαρείου, λέει, ο οποίος είχε παντρευτεί την κόρη του Φιλίππου Ναχίντ. Επειδή όμως η ανάσα της βρόμαγε αφόρητα, ο Δαρείος την έστειλε πίσω στον πατέρα της. Αυτός τη γιάτρεψε με σκόρδο (iskandarūs), και γι' αυτό εκείνη έπειτα ονόμασε το γιο της Σκόρδο, δηλ. Ισκάνταρ, δηλ. Αλέξαντρο.
Εν τω μεταξύ, στη Wikipedia μαθαίνω ότι ο Φίλιππος αυτός ήταν, λέει, Ρωμαίος βασιλιάς.

دارا dārā, Holding fast; a possessor; God; Darius, son of Dārāb; the Darii, kings of Persia; a sovereign; lees, sediment;--dārā’i ḵẖirman, The owner of the crops (opp. to the gleaner);--dārā’i rūm, Alexander the Great;--dārā’i shu’ūn, A holder of honours and dignities;--dārā’i gūna, Lord of the species.

اسكندر iskandar, askandar, Alexander, said to be the son of Dārā, who married Nāhīd, daughter of Fīlqūs (Philippus). On account of her fetid breath, her husband sent her back to her father, who cured her by the use of iskandarūs, Garlic, whence her son's name.

اسكندروس iskandarūs, Garlic; name of the mother or son of Alexander.

Μαστούρας έτυμον, 2

Νεότερα για τη μαστούρα (για τα παλαιότερα, βλ. ανάρτηση «Μαστούρας έτυμον», 13 Νοεμβρ. ’07, και σχόλια Dr. Moshe, Νίκου Σαραντάκου και δικά μου εκεί):

Βρήκα λοιπόν στο διαδίχτυο ένα περσοαγγλικό λεξικό:

Steingass, Francis Joseph. A Comprehensive Persian-English dictionary, including the Arabic words and phrases to be met with in Persian literature. London: Routledge & K. Paul, 1892.

http://dsal.uchicago.edu/dictionaries/steingass/index.html

Έχουμε και λέμε:

1.
Το αραβικό (όπως το ονόμαζα εγώ) «mastur» = κρυμμένος, κρυφός, καλυμμένος, απόκρυφος, που το είχα εντοπίσει απλά γκουγκλάροντας, πράγματι υπάρχει στο παραπάνω περσικό λεξικό (που όμως, όπως λέει και ο τίτλος του, περιλαμβάνει και τις αραβικές λέξεις που υπάρχουν στην περσική γραμματεία), και γράφεται στο παραπάνω λεξικό mastūr:

مستور mastūr, Covered, concealed, hid, veiled; good, honest, abstaining from what is unlawful;--mastūr shudan, To lie hid, be veiled, abscond, disappear, be suppressed.

مستورات mastūrāt, pl. of—

Ενόψει όμως της επόμενης λέξης mast, το mastūr αυτό δε φαίνεται να σχετίζεται με τη μαστούρα, τουλάχιστον όσον αφορά τη μετάβαση της λέξης από τα περσικά προς τις ξένες γλώσσες (γιατί, εντός της περσικής, ποιος ξέρει;)

2.
Το mast, που το αναφέρει ως απώτερη περσική ρίζα του «μαστούρη» ο Γιαννουλέλλης (Νεοελληνικές Ιδιωματικές Λέξεις, Αθήνα 1982, σ. 61 — βλ. σχόλιο Dr. Moshe), και το αποδίδει ως «τοξικομανής - φιλήδονος», γράφεται στο παραπάνω λεξικό mast και αποδίδεται ως μεθυσμένος (κυριολεχτικά, και, μεταφορικά: έμπλεως), λάγνος, φιλήδονος, ηδυπαθής, μανιασμένος• επίσης, ζώο που βαρβατεύει. Δεν αποδίδεται όμως ως «τοξικομανής»• ίσως αυτό το «τοξικομανής» του Γιαννουλέλλη να είναι απλώς εσφαλμένη μετάφραση του αγγλικού intoxicated (όπως σ’ ένα άρθρο που διάβασα πρόσφατα, όπου κάποιος είχε μεταφράσει το physician «φυσικός» [physicist δηλαδή], ενώ σημαίνει «γιατρός»). Άλλωστε η ίδια η έννοια του «τοξικομανή» μού φαίνεται πολύ μοντέρνα. Ας δούμε λοιπόν τα λήμματα:

مست mast, Drunk, intoxicated; libidinous, lustful, wanton, furious; an animal in rut; (construed with uftādan, raftan, shudan, kardan, &c.); [masti ḵẖarāb, Exceedingly intoxicated, dead drunk;--masti ḵẖarāb u ālūda’i mayi nāb, Excessively drunk and polluted with neat wine;--masti sharābi gurūr, Intoxicated with the wine of temerity, i.e. rash;--masti tāmiḥ (guẕāra, lā-ya’qil, mastān), Dead drunk;--masti mudām (mudmin), Perpetually drunk; a habitual drunkard;]--must, Trouble, distress of mind, complaint, lamentation; root of galangale.

مستان mastān (pl. of mast), Drunken people, &c.; (fuller form of mast), Drunk, intoxicated, &c.

Θυμίζω ότι το μεν ΛΚΝ (αλλά και ο Μπαμπινιώτης, 1η έκδ. • ο Κριαράς δεν έχει τέτοιο λήμμα) θεωρεί πως η ελληνική λέξη «μαστούρης» έχει έρθει από τα τουρκικά (mastur), το δε Τουρκικό Λεξικό Redhouse ότι η τουρκική λέξη mastur, σπανιότερη μορφή της λ. mastor, έχει έρθει από τα ελληνικά! Αφού λοιπόν έτσι έχουν τα πράγματα, ίσως να μην έχει γίνει αλισβερίσι ανάμεσα στα ελληνικά και στα τουρκικά παρά η λέξη να έφτασε και στις δύο γλώσσες κατευθείαν από τα περσικά.

Να κι ένα πρωτότυπο σύνθετο του mast, ανάλογο αλλά όχι ίδιο με το δικό μας «ψωροπερήφανος»:

تفاقه مس fāqa-mast, One who is starving, but conceals his distress; a poor starveling who affects the airs of a wealthy man.

3.
Υπάρχει επίσης ένα māst, με α μακρό, μάλλον άσχετο (=τυρόπηγμα):

ماست māst, Sour, coagulated milk; mastic

που έχει και διάφορα χαριτωμένα σύνθετα:

گور ماست gor-māst, New cheese prepared from wild asses’ milk (Παρακαλώ: άγριες, όχι ήμερες γαϊδούρες! Θα ‘θελα να φάω από δαύτο!)

ماست مایه māst-māya, Rennet for curdling. (=πυτιά. Όσο για τη māya αυτή, είναι άραγε τούρκικη [ΛΚΝ] ή πέρσικη; Άσε μην μπλέξουμε πάλι!)

ماستابه māstāba, ماستاوه māstāwa, ماستبا māst-bā, Butter-milk strained, thickened, and dried; a dish dressed with dried sour milk. (Λες ο Μασταμπάς του Ηρακλείου να μην προέρχεται από τους πανάρχαιους μασταμπάδες-πυραμίδες της Αιγύπτου αλλά από το… βουτυρόγαλο; Θεός φυλάξοι!)

4.
Τέλος, υπάρχει ένα mast̤ (με γραμμή κάτω από το t), επίσης άσχετο, που σημαίνει διάφορα πράγματα, ορισμένα αρκετά ευτράπελα:

مسط mast̤ (v.n.), Squeezing with the hand a leathern bottle, or the intestines, in order to force out their contents; wringing (wet cloth); thrusting the hand into the matrix of a camel to extract the seed deposited there by a sorry sire [από χλεμπονιάρη επιβήτορα].

Να σημειώσω και κάτι άκρως εντυπωσιακό: φαίνεται πως τα περσικά έχουν ελάχιστο φθόγγο ο, και λίγο παραπάνω από ελάχιστο φθόγγο ε. Έχουν με φθίνον πλήθος κυρίως α (πάρα πολύ), μετά ι και μετά ου. Το ο μου φαίνεται να είναι 1 προς 500! Ξέρω, Χομεϊνί, Χαμενεϊ, η ιερή πόλη Κομ, κλπ. Αλλά στο λεξικό κουράστηκα να σκρολάρω για να βρω ένα ο!

The Mamas and the Papas in Athens! - no. 2

Αυτή τη φορά πέρασαν από τους τοίχους της πόλης (βλ. προηγούμενη ανάρτηση) στην τοπική εφημερίδα "Η Κυψέλη μας":

On the Air

Παντοδύναμη γλωσσικά η σφαίρα των μίντια.

Χτες άκουσα κάποιον κο Παταριά, αρμόδιο του Οργανισμού Σχολικών Κτιρίων, να μιλάει με εξωτερική σύνδεση στο ραδιοφωνικό σταθμό ΣΚΑΪ για το αν στο Πικέρμι προχωρά ή όχι η εδαφοτεχνική μελέτη για την ανέγερση σχολικού κτιρίου σ' ένα δημοτικό σχολείο, όπου τα παιδιά προς το παρόν κάνουν μάθημα μέσα σ' ένα κοντέινερ και σε διάφορες άλλες ατάκτως ερριμμένες προκάτ κατασκευές. Είπε λοιπόν:

"Σε μερικές εβδομάδες θα βγει στον αέρα η προκήρυξη του διαγωνισμού" (για το μερικές εβδομάδες δεν παίρνω όρκο).

Άραγε, όταν περάσει αυτό το (όποιο) διάστημα, τι θα πει; Ότι "η προκήρυξη του διαγωνισμού είναι στον αέρα";
Κανονικά, όταν λέμε για κάτι, π.χ. για το θέμα της ανέγερσης σχολικού κτιρίου, πως "είναι στον αέρα", εννοούμε ότι μπορεί και να μη γίνει, ότι όλα είναι μετέωρα και αβέβαια, χωρίς βάση. Αυτός όμως δανείστηκε την έκφραση από το "είμαστε στον αέρα", που αφορά τις ραδιοφωνικές μεταδόσεις (επηρεασμένος ίσως από το ότι ήταν ο ίδιος 'στον αέρα'), και τη χρησιμοποίησε για την προκήρυξη του διαγωνισμού.

Τόσο δύσκολο ήταν να πει ότι "σε μερικές εβδομάδες θα δημοσιευτεί η προκήρυξη του διαγωνισμού";

Μεταφραστικά σημεία και τέρατα, 1

Είδα στην τηλεόραση, στο κανάλι της Βουλής, την ταινία "Οι αρμονίες του Βερκμάιστερ", του Ούγγρου σκηνοθέτη Μπέλα Ταρ. Η μετάφραση ήταν από τα αγγλικά, της "Οπτικοακουστικής". Και τώρα, θαυμάστε:

[μουσικά] διαλείμματα (διάβαζε: διαστήματα) intervals
του Πυθαγόρα και του Αριστοξένος (έτσι όπως τον πρόφερε ο Ούγγρος ηθοποιός).
το οκτάβιο (διάβ.: η οκτάβα) (δις)
ορισμένες ψηλές υπογραφές (διάβ.: οπλισμοί της κλίμακας ή μέτρο) (signature)
σε Ε επίπεδη (διάβ.: σε μι ύφεση/μπεμόλ) (E flat)
εναρμονισμένα όργανα (διάβ.: εναρμόνια όργανα) (enharmonic)

Και μερικά γλωσσικά (περιέργως, αυτά δεν ήταν τόσο πολλά όσο οι μουσικές φρικαλεότητες):

συμβίβαση
δεν έχουμε ούτε πρόκειται να φύγουμε από εδώ
όταν κατεύνασε ο θόρυβος
συνεχή κούρδισμα (αυτό το "συνεχή" το λένε πολλοί στον προφορικό λόγο, κατά το σταχτής-σταχτί, αλλά να το γράφεις κιόλας, κομμάτι προχωρημένο...)