Κυριακή, Νοεμβρίου 06, 2005

Πότε "τον" και πότε "το";

Η κλασική σχολή είναι η ακραιφνώς φωνολογική, ότι δηλ. βάζουμε "τον" ανάλογα με το γράμμα που ακολουθεί:
(το μεγάλο όγκο· το ζωγράφο· το Νίκο· το Σουλεϊμάν).


Η σχολή της "κατανοησιμότητας" λέει να βάζουμε "τον" και στις περιπτώσεις που ακολουθεί αρσ. επίθετο+αρσ. ουσιαστικό, καθώς και όταν ακολουθεί σκέτο αρσ. ουσιαστικό έμψυχου όντος:
(τον μεγάλο όγκο· τον ζωγράφο· τον Νίκο· τον Σουλεϊμάν), ώστε να γνωρίζει αμέσως ο αναγνώστης αν τον περιμένει κάτι αρσενικό ή ένας άντρας τέλος πάντων.


Εγώ σκέφτομαι το εξής: το "τον" να μπαίνει όταν ακολουθούν:
1) όχι ένα αλλά δύο ή περισσότερα επίθετα (οπότε η απόσταση από το άρθρο ως το ουσιαστικό παραμεγαλώνει), και
2) όχι ένα οποιοδήποτε έμψυχο αρσενικό αλλά μόνο ένα ξενικό κύριο όνομα

(το μεγάλο όγκο· τον μεγάλο, επιβλητικό όγκο· το ζωγράφο· το Νίκο· τον Σουλεϊμάν)

Πρώιμη εμφάνιση του γ' εν. προσώπου του παθ. παρατατικού σε -το

Πώς οργάνοσε η Εκλησία τις λιτανείες τούτες; Στους δρόμους εξετυλίγετο κάπια ενιαία, δραματική δράση: είταν οι χοροί, μιλούσε ο ένας, απαντούσε ο άλος, ο επίσκοπος είταν η ορατή ενότητα, σταματούσανε στα σταβροδρόμια, επεκαλούντο το Θεό, σώπαινε το πλήθος, ξεσπούσε ξαφνικά σε επίκλησες, σε απειλές, σε ελπίδες.

Νίκος Καζαντζάκης, γράμμα στη Γαλάτεια Καζαντζάκη, 1/5/1922

(Από το http://www.historical-museum.gr/kazantzakis/gr/index.html)

Εντυπωσιάζει η συνύπαρξη τύπων όπως "επίκλησες" με τύπους όπως "επεκαλούντο".