Παρασκευή, Δεκεμβρίου 30, 2011

Εφραίμ, Ρωσία, Συ-μμα-χία!

Η χρονιά κλείνει με την είδηση για την πικετοφορία στη Μόσχα διαφόρων ομάδων υπέρ του ηγουμένου της Μονής Βατοπεδίου Εφραίμ. Η αναφορά των ονομασιών τους είναι αποκαλυπτική (Τα Νέα, μέσω πρακτορείου Interfax):

Ρωσική σοσιαλσυντηρητική Ένωση
Ανθρωπιστικό Κέντρο της Παγκόσμιας Ρωσικής Λαϊκής Συνόδου
Ίδρυμα Ανδρέα του Πρωτοκλήτου
Ομοσπονδία Ορθόδοξων τεχνοκρατών
Σύνδεσμος Φίλων της Μονής Βατοπεδίου
Στρατιωτική - πατριωτική ροκ λέσχη της ενορίας της Συνόδου των Αγίων της Μόσχας, και
Λέσχη μοτοσικλετιστών «Νυχτερινοί Λύκοι»

Δε μοιάζει με πρωταπριλιάτικο αστείο; ή για άρθρο του Νίκου Ζαχαριάδη στο ΜούφαNet;

Παρακάτω γίνεται λόγος για κάποιον Μιχαήλ Μάργκελοφ, πρόεδρο της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Άνω Βουλής (του Συμβουλίου της Ομοσπονδίας), ο οποίος μεταξύ άλλων είπε και το εξής εμετικό:

το γεγονός πως η υπόθεση του αρχιμανδρίτη Εφραίμ ανατέθηκε σε γυναίκα ανακρίτρια θα μπορούσε να είναι ένδειξη χλευασμού σε έναν αθωνίτη ιερέα.

Αυτά!

Πέμπτη, Δεκεμβρίου 29, 2011

Ήλιε Ήλιε αρχηγέ (κι Άρη εσύ υπαρχηγέ)

Λέω να κλείσω τη χρονιά φωτεινά, μια και η επόμενη προμηνύεται τρισχειρότερη· με δυο πίνακες που υποκλίνονται, ο καθένας με τον τρόπο του, στον αφέντη της γειτονιάς μας, τον ήλιο, και που κοσμούν αυτές τις μέρες την Αθήνα. Ο πρώτος ως μεθαύριο, 31 Δεκεμβρίου, στο Ευγενίδειο Ίδρυμα, στα πλαίσια της έκθεσης Το Σύμπαν της Ρωσικής Πρωτοπορίας: Τέχνη και Εξερεύνηση του Διαστήματος, 1900-1930:


Ιβάν Κλιούν, Κόκκινο φως. Σφαιρική Σύνθεση, περ. 1923. Λάδι σε μουσαμά, 69,1 x 68,9 εκ. Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Συλλογή Κωστάκη, Θεσσαλονίκη




Ο δεύτερος πίνακας ως τον ερχόμενο Απρίλη, στα πλαίσια της έκθεσης Στα Άδυτα της Εθνικής Πινακοθήκης, στο τμήμα της Μεταπολεμικής Τέχνης που εκτίθεται στην Εθνική Γλυπτοθήκη:

Θεόδωρος Στάμος, Ατέρμονο Πεδίο - Σειρά Σούνιο ΙΙΙ, 1971. Ακρυλικό και λάδι σε μουσαμά, Εθνική Πινακοθήκη, αρ. έργου 4783, Αθήνα (δωρεά του καλλιτέχνη)




Στην πρώτη έκθεση, της Ρωσικής Πρωτοπορίας, προβάλλονται και τρεις σοβιετικές ταινίες επιστημονικής φαντασίας (η μία κινουμένων σχεδίων), δύο του 1924 και μία του 1936, και οι τρεις με ταξίδι στον Άρη. Τη μία (Διαπλανητική Επανάσταση, κινούμενα σχέδια, 1924) μπορείτε να τη δείτε καθαρότερα απ' ό,τι στην έκθεση, στο Youtube εδώ. Την άλλη (Αελίτα, 1924), και αυτήν καθαρότερα και ολόκληρη (ενώ στην έκθεση έχει μόνο τις σκηνές από τον Άρη) πάλι στο Youtube, σε συνέχειες εδώ. Της τρίτης (Ταξίδι στο Διάστημα, 1936) στο Youtube βρήκα μόνο τρέιλερ, εδώ, ενώ στην έκθεση προβάλλεται ολόκληρη.

Τετάρτη, Δεκεμβρίου 21, 2011

Η έξοδος απ' την κρίση και τα φαντάσματα του παρελθόντος

21ος αιώνας, 21 Δεκεμβρίου 2011, ώρα 19:15, ανοίγω την τηλεόραση για να μην τρώω μόνος μου, και τι βλέπω;

Στο μεν κανάλι 10, αφενός τη Νεοδημοκράτισσα Βόζεμπεργκ να καταφέρεται ενάντια στους συνδικαλιστές που εισπράττουν εξωφρενικές αμοιβές σε διάφορους οργανισμούς του Δημοσίου, να λέει ότι παιδιά λιποθυμάνε από την ασιτία αλλά δεν θα πει πως λιποθυμάνε όλα γιατί αυτό θα ήτανε λαϊκισμός, και να καλεί τον κόσμο να μην κάνει αποχή στις επερχόμενες εκλογές αλλά να ψηφίσει τους σωστούς και να καταψηφίσει όσους πλήγωσαν τη χώρα· αφετέρου τον Λαοτινό Αϊβαλιώτη, ο οποίος έπλεξε το εγκώμιο του αείμνηστου αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου, που από κόμπλεξ τού επιτιθόταν η Αριστερά, και συμφώνησε και η Βόζεμπεργκ ότι η Εκκλησία επιτελεί μεγάλο έργο.

Στο δε κανάλι 902, του ΚΚΕ, δυο ζαπιές πιο κάτω, μια βουβή ταινία για τον Λένιν με μουσική επένδυση, όπου βλέπουμε το παγκάκι στο σπίτι στο Γκόρκι, το γνωστό παγκάκι των φωτογραφιών της τελευταίας φάσης της ζωής του, και μετά τα παιδιά της Σοβιετικής Ένωσης να λένε: "όσα έκανε ο Λένιν για εμάς δεν τα κάνει ένας πατέρας για τα παιδιά του"...

Ελλάδα, 2011...

Δευτέρα, Δεκεμβρίου 19, 2011

Μια λογοκρισία

Φεύγουν αυτές τις μέρες οι τελευταίοι Αμερικανοί ένοπλοι απ' το Ιράκ, και ήμουν στην Εθνική Γλυπτοθήκη τελευταία, όπου μπορεί κανείς να δει το δεύτερο κομμάτι της έκθεσης Στα Άδυτα της Εθνικής Πινακοθήκης, εκείνο που αφορά τη μεταπολεμική τέχνη έως σήμερα. Έχει λοιπόν κάμποσα έργα του Δανιήλ (Παναγόπουλου), που δούλεψε πολλά χρόνια στο Παρίσι· ένα είναι μια λινάτσα με τίτλο Λινάτσα 23/VI/04 (La Busherie):



Ξεκάθαρη η αναφορά, μέσα από την ορθογραφικά τροποποιημένη λέξη Busherie, στον πρόεδρο - εγκληματία πολέμου Μπους, και βεβαίως υπάρχει λογοπαίγνιο με τη γαλλική λέξη boucherie, σφαγείο, μακελειό. Και όμως, η αιδώς της επιμελήτριας Δρ. Λίνας Τσίκουτα-Δεϊμέζη ήταν τόση ώστε ιδού πώς το διατύπωσε εκείνη στο εισαγωγικό κείμενο που είναι δίπλα, στον τοίχο.


"από ορθογραφικό λάθος, του ιδίου"! Ούτε καν "από συνειδητό ορθογραφικό λάθος, του ιδίου"! Τόση λεπτότητα! Στο δε αγγλικό τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα, γίνονται καθαρή λογοκρισία, γιατί εξαφανίζεται η αλλοίωση από τον τίτλο, ο οποίος δεν αποδίδεται ως The Bushery, που θα ήταν διαφανέστατο, αλλά Butchery και μόνο:


Στη δε λεζάντα του έργου, η αγγλική μετάφραση του τίτλου δεν υπάρχει. Ή μάλλον ναι μεν η Λινάτσα αποδίδεται Burlap, αλλά το γαλλικό La Busherie μένει αμετάφραστο, La Busherie. Αποτέλεσμα, η λέξη Bushery δεν εμφανίζεται πουθενά, αλλά εμφανίζεται ένα Butchery το οποίο υποτίθεται πως είναι μετάφραση του τροποποιημένου Busherie. Πλήρης λογοκρισία δηλαδή.



Αυτό θα πει "λεπτότητα" και "διακριτικότητα", ειδικά προς τους αγγλόφωνους επισκέπτες....

Σάββατο, Νοεμβρίου 26, 2011

Paolo Moreno: I bronzi di Riace

“Οι μπρούντζινοι ανδριάντες του Ριάτσε. Ο δάσκαλος της Ολυμπίας και οι Επτά επί Θήβας” (1998) Αυτός είναι ο πλήρης τίτλος ενός βιβλίου 36 σελίδων μεγέθους λευκώματος τέχνης με πολύ ενδιαφέρον κείμενο, γερή βιβλιογραφία και καταπληκτική εικονογράφηση, για τους περίφημους αυτούς ανδριάντες. Μετά από ένα σύντομο ιστορικό, ο συγγραφέας λέει ότι οι ανδριάντες είχαν κατασκευαστεί σε διαφορετικά χαλκουργεία με μια πολύ ακριβή διαδικασία, δηλ. το κερί είχε απλωθεί όχι πάνω σε καλούπια φτιαγμένα με βάση την αρχική πήλινη μορφή αλλά απευθείας πάνω στο θετικό πρόπλασμα, απόδειξη πολύ υψηλών απαιτήσεων από την πλευρά του παραγγελιοδότη. Οι αναλογίες των δύο αγαλμάτων είναι πολύ παραπλήσιες, παρότι θεωρείται ότι έχουν φτιαχτεί από διαφορετικούς γλύπτες. Υπάρχουν πάρα πολλές θεωρίες· η δική του είναι πως ο ανδριάντας Α (αυτός με το κανονικό κεφάλι και τ’ ασημένια δόντια) είναι έργο του Αργείου γλύπτη Αγελάδα του νεότερου, που ήταν εγγονός του συνομόματου παππού του, επίσης γλύπτη, συνομήλικος του δασκάλου του Φειδία Ηγία και δάσκαλος του Μύρωνα, του Φειδία και του συμπολίτη του Πολυκλείτου [ο ανδριάντας Α έχει εναλλαχτικά αποδοθεί στον Μύρωνα, στο γιο του Μύρωνα, στον Αιγινήτη Ονάτα, στο Φειδία, σε ιταλιωτικό εργαστήριο και σε σικελιωτικό εργαστήριο], ενώ ο Β (αυτός με το μακρουλό κεφάλι) είναι έργο του Λημνιοαθηναίου Αλκαμένη του πρεσβύτερου. Τα χρονολογεί γύρω στο 450. Λέει πως έρευνες που έγιναν στο εσωτερικό των ανδριάντων το πρώτο μισό της δεκαετίας του ‘90 ενόψει ενός συνεδρίου έδειξαν ότι ο ανδριάντας Α φτιάχτηκε στο Άργος.

Ο Αγελάδας αυτός, ο νεότερος, είχε φτιάξει το ανάθημα των Ταραντίνων στους Δελφούς. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι είχε δουλέψει μαζί με τον Αλκαμένη στο αέτωμα του ναού του Διός στην Ολυμπία, αν και δεν αναφέρεται από κανέναν. Αυτός που αναφέρεται (από τον Παυσανία) είναι ο Αλκαμένης, αλλά υπάρχει τουλάχιστον ένας μελετητής (ο Γιαλούρης) που θεωρεί την πληροφορία του Παυσανία αναξιόπιστη. Ο συγγραφέας λέει πως ο Παυσανίας αναφέρει ως δημιουργούς των αετωματικών γλυπτών εκτός από τον Αλκαμένη και τον Παιώνιο, ο οποίος όμως είχε κάνει στην πραγματικότητα τα ακρωτήρια του ναού και όχι τα αετώματα. Ο Παυσανίας λοιπόν γνώριζε πως δύο καλλιτέχνες είχαν δουλέψει στα αετώματα, απλώς έκανε λάθος στο όνομα του ενός, και άρα λείπει ένας, και αυτός ο ένας είναι ο Αγελάδας. Λέει πως η έρευνα είχε εντοπίσει αργείτικο χέρι στο ανατολικό αέτωμα και στις μετόπες και ότι στην αρχή μιλούσαν για τον Αργείτη Διονύσιο αλλά τώρα τον θεωρούν απλό συνεργάτη του δασκάλου, και ο δάσκαλος αυτός ήταν ο, διασημότερος άλλωστε, Αγελάδας. Επίσης θεωρεί ότι η αθηναϊκή τεχνοκριτική άφησε τον Αργείο γλύπτη στο σκοτάδι προς όφελος του Αθηναίου Αλκαμένη, και κάνει σχετικά έναν παραλληλισμό με την περίπτωση του Πιέτρο Καβαλλίνι, ο ρόλος του οποίου αποσιωπήθηκε από τον φιλοτοσκάνο Βαζάρι ώστε να μη γίνει γνωστή η οφειλή του Τζόττο στη σχολή της Ρώμης στις ζωγραφικές της βασιλικής του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης.

Ο δάσκαλος της Ολυμπίας
Στη συνέχεια αρχίζει τις συγκρίσεις του ανδριάντα Α με το Δία του ανατολικού αετώματος της Ολυμπίας αλλά και με τον Απόλλωνα του δυτικού, όπως επίσης με τον Άτλαντα της μετόπης με τα μήλα των Εσπερίδων. Επίσης συγκρίνει τις σγουρές μπούκλες του με εκείνες των Κενταύρων και της Στερόπης.

Θεωρεί ότι έτσι λύνεται το άλλο μεγάλο αίνιγμα της ελληνικής αρχαιολογίας, τα γλυπτά του ναού της Ολυμπίας, και η απάντηση είναι: ο Αγελάδας βοηθούμενος από τον Αλκαμένη. Θεωρεί την παρουσία τους εκεί χαρακτηριστική του κλίματος δυσαρέσκειας στην Πελοπόννησο για τη σπαρτιατική ηγεμονία και της αυξανόμενης αθηναϊκής επιρροής εκεί, από την άφιξη του φυγά Θεμιστοκλή στο Άργος ως τη συμμαχία του Περικλή με την πόλη αυτή σε ανοιχτή πια αντιπαράθεση με τη Σπάρτη. Σχετική είναι η απόφαση συνοικισμού των Ηλείων στην Ήλιδα και η καταστροφή της Πίσας. Με τα λάφυρα οι νικητές ανεγείρουν το ναό του Δία και τον κοσμούν με μια μυθική ήττα της Πίσας (ο θάνατος του βασιλιά της Πίσας Οινόμαου στο ανατολικό αέτωμα) και μ’ ένα επεισόδιο όπου εμφανίζεται ο Αθηναίος Θησέας (η Κενταυρομαχία του δυτικού αετώματος). Άλλωστε και στις μετόπες βλέπουμε συχνά-πυκνά τη θεά της Αθήνας, την Αθηνά, να βοηθά τον Ηρακλή.

Ο Αγελάδας είχε κάνει κι ένα άγαλμα του Δία Ιθωμάτα, αρχικά για τους Μεσσήνιους που είχαν καταφύγει στη Ναύπακτο (460-455)· αυτό κατέληξε τελικά στην κορφή της Ιθώμης, μετά τη νίκη των Θηβαίων επί των Σπαρτιατών στα Λεύκτρα το 371, που έφερε τα πάνω κάτω στην Πελοπόννησο και οδήγησε στην ίδρυση της Μεσσήνης, στα ριζά της Ιθώμης. Επίσης έναν παιδικό Δία στο Αίγιο (όνομα που βγαίνει από την αίγα που έδωσε γάλα στο θεό) και έναν Ηρακλή επίσης αγένειο. Τέλος, είχε φτιάξει έναν Ηρακλή Αλεξίκακο, στον αθηναϊκό δήμο της Μελίτης (μέσα στο άστυ, Πνύκα μεριά), για να προστατεύει τον κόσμο από την πανούκλα του 430.

Οι Επτά επί Θήβας
Στη συνέχεια περνάει στο ψητό, δηλ. στο ότι τα δύο αγάλματα ανήκουν στο σύνταγμα των Επτά που ήταν στημένο στην Αγορά του Άργους και που το αναφέρει ο Παυσανίας. Μόνο ένα ενεπίγραφο θραύσμα της βάσης έχει βρεθεί, που λέει “εροον τον εν θεβαις”, "= ηρώων τών εν Θήβαις. Ταυτίζει τον Α με τον Τυδέα και τον Β με τον Αμφιάραο. Τους τοποθετεί σε κάποια αντιστοιχία με το ανάλογο αργείτικο ανάθημα στους Δελφούς, έργο των Θηβαίων Υπατόδωρου και Αριστογείτονα για τη νίκη επί των Σπαρτιατών στην Οινόη το 456, πάνω σε ημικυκλική βάση, μαζί με τους Επιγόνους που ήταν παιδιά τους και με πιθανώς τον Ερμή και το Θησέα στη μέση, εκεί που, στο ανάθημα των Δελφών, βρισκόταν το τέθριππο άρμα του μάντη (και πολεμιστή) Αμφιάραου. Υποθέτει 21 συνολικά αγάλματα και θεωρεί πως ο Α (ο μοβόρικος Τυδέας) κοιτάζει άγρια τον Β (τον Αμφιάραο) υπό γωνία, πράγμα που εξηγεί το γύρισμα του κεφαλιού του προς τα δεξιά. Το ότι φαίνονται τα δόντια αποτελεί νύξη για το επεισόδιο όπου ο Τυδέας δάγκωσε το κρανίο του Μελάνιππου, που τον είχε λαβώσει θανάσιμα, κι άρχισε να του ρουφάει τα μυαλά –μάλιστα το συσχετίζει αυτό με τον Κένταυρο που δαγκώνει τον Λαπίθη στο δυτικό αέτωμα της Ολυμπίας. Η κλίση του κεφαλιού του Α είναι 37% και με βάση αυτό τοποθετεί τον Αμφιάραο στην άκρη του βάθρου, στην πρώτη θέση από τ’ αριστερά, και τον Τυδέα στην 8η. Έχει κάνει δε φωτομοντάζ κι έχει τοποθετήσει τους δύο ανδριάντες μαζί, ώστε να αποδίδουν την αναπαράστασή του. Γενικότερα η εικονογράφηση είναι εκπληκτική, δεν έχω ξαναδεί τόσο ωραίες, διεξοδικές και λεπτομερειακές φωτογραφίες αγαλμάτων. Σπάνια απόλαυση. Αυτό βοηθάει πάρα πολύ στην προώθηση των θεωριών του, όταν αρχίζει όχι μόνο την εξέταση των ανατομικών λεπτομερειών, του ύφους του προσώπου κλπ. αλλά και τη λογοτεχνική περιγραφή του χαρακτήρα και του ήθους τους σε συνδυασμό με το μύθο και τα τραγικά γεγονότα του. Ο Χρ. Καρούζος στα καλύτερά του, με τη βοήθεια της υψηλού επιπέδου αρχαιολογικής φωτογραφίας τέχνης. Το φόντο όλων φωτογραφιών του είναι μαύρο κατάμαυρο, πίσσα.

Υπόψιν ότι γιος του Τυδέα είναι ο Αργείος πια Διομήδης (ο Τυδέας αντιθέτως ήταν φευγάτος από την Καλυδώνα όπου τον κατηγορούσαν πως είχε σκοτώσει τον αδερφό του και είχε καταφύγει στο Άργος, όπου γνώρισε –και τσακώθηκε—με τον άλλο φευγάτο, τον Πολυνείκη από τη Θήβα). Θηβαίοι δεν πήγαν στον Τρωικό Πόλεμο, γιατί τους είχαν ξεπαστρέψει οι Επίγονοι. Επίσης, να πούμε πως Οινόη ονομάστηκε ο τόπος όπου αργότερα έγινε η μάχη του 456 από τον Οινέα, το βασιλιά της Καλυδώνας και πατέρα του Τυδέα, που τον έθαψε εκεί ο εγγονός του ο Διομήδης.

Ο συγγραφέας θεωρεί ότι το σύνταγμα ακολουθεί το αισχύλειο δράμα του 467 και είναι άρα επηρεασμένο από το νέο θεατρικό πνεύμα. Επίσης, το όλο ανάθημα είχε ανατεθεί για να γιορτάσει τη νίκη Αργείων και Αθηναίων εναντίον των Σπαρτιατών στη μάχη της Οινόης (456) που αναφέρθηκε και πιο πάνω σε σχέση με το ανάθημα των Δελφών. Ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Κλεομένης είχε εξοντώσει τον αργείτικο στρατό στη μάχη της Σήπειας το 494 και στην πόλη είχαν κυριαρχήσει μετά οι δούλοι. Οι γιοι όμως των σκοτωμένων της Σήπειας ξαναπαίρνουν την εξουσία και κάνουν δημοκρατία. Μετά την εκδίωξη του Κίμωνα από την Αθήνα οι δύο πόλεις συμμαχούν και νικούν στην Οινόη, οπότε οι Αργείοι ανακαταλαμβάνουν τις Μυκήνες και καταστρέφουν την Τίρυνθα, πόλεις που τις είχαν χάσει το 494. Τότε είναι που ανεγείρουν το ανάθημα στο οποίο ανήκουν οι ανδριάντες του Ριάτσε. Τη μάχη της Οινόης τη ζωγράφισε επίσης ο Πάναινος στην Ποικίλη Στοά της Αθήνας, αφού πρώτα ολοκλήρωσε εκεί τη μάχη του Μαραθώνα σβήνοντας το όνομα του Μιλτιάδη, εφόσον αυτός ήταν πατέρας του Κίμωνα ο οποίος είχε μόλις απομακρυνθεί από την εξουσία. Ώστε οι Επτά του Άργους συμβόλιζαν τους νεκρούς της Σήπειας.

Υπόψιν επίσης ότι τους Επτά ο Κρέων πρόσταξε να τους αφήσουν οι Θηβαίοι άταφους έξω απ’ την πόλη, και χρειάστηκε να πάνε οι Επίγονοι ικέτες στο Θησέα και να πάει εκείνος στη Θήβα και να τους πάρει είτε με την πειθώ είτε με τη βία για να τους θάψει (στην Ελευσίνα) –αν και οι Θηβαίοι έλεγαν πως αυτό ήταν ψέμα και πως τους είχαν θάψει οι ίδιοι κανονικά και με το νόμο. Οι Επτά λοιπόν σύμβολα των νεκρών της Σήπειας και οι Επίγονοι προάγγελοι των νικητών της Οινόης. Το επεισόδιο αυτό της μεσολάβησης του Θησέα παριστάνεται σ’ έναν αττικό κρατήρα από τη Spina, στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Φερράρας, που χρονολογείται στο 445 περίπου. Απροπό, στην υδρία Borowski που είναι στην ομώνυμη ιδιωτική συλλογή στη Γερουσαλάιμ βλέπουμε τη συγκινητική σκηνή με τον εκ των Επτά νεαρό γιο της Αταλάντης Παρθενοπαίο να κόβει γυμνός με το σπαθί ένα τσουλούφι απ’ τα μακριά μαλλιά του, ενθύμιο στους δικούς του αν πεθάνει στη μάχη, όπως και θα συμβεί. Κανένας δεν έζησε, και τον Αμφιάραο άνοιξε η γη και τον κατάπιε συντέθριππο. Μόνο ο Άδραστος την κοπάνησε χάρη στο γοργοπόδαρο άτι του, τον Αρείωνα. Πάντως για να σωθεί η Θήβα είχε χρειαστεί να αυτοσφαχτεί πριν από τη μάχη, δώρο στον Άρη, ο Μενοικέας, ο γιος του Κρέοντα.

Εδώ ο συγγραφέας κάνει κάποιες ωραίες σκέψεις, που αξίζει να παρατεθούν: “Το ανατολικό αέτωμα της Ολυμπίας μάς δίδαξε πως η τραγωδία, με την μοντέρνα της αντίληψη, αρχίζει και αντικαθιστά το έπος και τη λυρική ποίηση ως πρωτοποριακό είδος που διαλέγεται με τις εικαστικές τέχνες (…) Μύθος και ιστορία συγχωνεύονται σε μια οπτική που στον ελληνικό κόσμο αρχίζει να εκδηλώνεται στα δημόσια μνημεία για τους πεσόντες των πολέμων: καταλήγει λογικά σε κηδείες με δαπάνη του κράτους προς όσους έδωσαν τη ζωή τους για την πόλη, κηδείες που είναι μια ευκαιρία ανάκτησης της αριστοκρατικής παράδοσης του πολυτελούς οικογενειακού μνημείου, τη στιγμή που η δημοκρατία περιορίζει την ιδιωτική επίδειξη”.

Με την ευκαιρία αυτή ο συγγραφέας αναφέρει μια συστάδα εννέα τάφων στο δυτικό νεκροταφείο της Ελευσίνας, της υστεροελλαδικής περιόδου, που στο τέλος των γεωμετρικών χρόνων περιτοιχίστηκε με περίβολο που δεν ξαναπαραβιάστηκε, σα να είχε αφιερωθεί σε μια δράκα ηρώων. Αυτό θυμίζει έντονα τον Ταφικό Περίβολο Α των Μυκηνών, με τρασπόρτο σε άλλο ζεύγος εποχών (μεσοελλαδική-υστεροελλαδική).

Ο συγγραφέας αναφέρεται επίσης σε μια σαρκοφάγο του Μουσείου της Κορίνθου που παριστάνει τους Επτά με εντυπωσιακές εικονογραφικές λεπτομέρειες (ως και μια σκάλα για σκαρφάλωμα στα τείχη έχει).

Ο Τυδέας του Αγελάδα
Ακολουθεί τεχνοτροπική ανάλυση του ανδριάντα Α. Πρώτα τα βιογραφικά του ήρωα κι έπειτα μια λογοτεχνική περιγραφή του θέματος, που, όπως είπα, βοηθιέται πάρα πολύ από τις φωτογραφίες. Εικαστικά παράλληλα, κείμενο του Αισχύλου, κείμενο του Λατίνου ποιητή Στάτιου (Θηβαΐδα).

Ο Αμφιάραος του Αλκαμένη
Το ίδιο. Ο Αμφιάραος δεν ήθελε να πάει σ’ αυτό τον πόλεμο γιατί, σαν μάντης που ήταν, ήξερε πώς θα καταλήξει. Αναγκάστηκε όμως από τη γυναίκα του (που δωροδοκήθηκε με το περιδέραιο [όρμον] της Αρμονίας), και γι’ αυτό άφησε παραγγελιά στο γιο του να τη σκοτώσει. Τέλος πάντων, η στάση του Αμφιάραου είναι λίγο με το σώμα προς τα πίσω, δείγμα του δισταγμού, της απροθυμίας του, ενώ ο Τυδέας τον κοιτάει από μακριά έτοιμος να τον δαγκώσει με τα πανέμορφα ασημένια δόντια του, όπως είπαμε. Επίσης, ο θεόπτης γουρλώνει τα μάτια βλέποντας την καταστροφή να πλησιάζει. Το κράνος του μάντη το περιέβαλλε ένα στεφάνι δάφνης ή ελιάς, η τοποθέτηση του οποίου έκανε αναγκαία μια κοίλανση στο σβέρκο του ανδριάντα, που είναι πολύ ορατή και σήμερα. Επίσης, μέσα από το κράνος είχε μια σκούφια από δέρμα (δεν ακουμπούσε το μεταλλικό κράνος στο κεφάλι).

Άλλες μορφές του συντάγματος
Εστιάζει κυρίως σ’ έναν Άδραστο (αντίγραφο στο Museo Nazionale Romano, από το Esquilino). Επίσης, υποθέτει όπως είπα ένα Θησέα (αντίγραφο στο Antiquarium της Villa Adriana) καθώς κι έναν Ερμή ψυχοπομπό (αντίγραφο επίσης στο Antiquarium), που μοιάζει με τον ανδριάντα Α.

Παράγωγα στο Μύρωνα, στο Φειδία και στον Πολύκλειτο
Εδώ μιλάει για τους μαθητές του Αγελάδα και για κάποια αγάλματα των τριών αυτών γλυπτών που μαρτυρούν τις επιδράσεις από το δάσκαλό τους: Δισκοβόλος, Δίας της Σάμου, παγκρατιαστής, Μαρσύας, για το Μύρωνα· Κένταυρος από μετόπη του Παρθενώνα, κεφάλι ερμαϊκής στήλης που παριστάνει τον Αιγέα (και μόνο αυτό δεν καταστράφηκε από τους ερμοκοπίδες), Δίας της Ολυμπίας, για το Φειδία· Δισκοφόρος, Δορυφόρος, για τον Πολύκλειτο. Αλλά και του ανδριάντα Β του Αλκαμένη βρίσκει επιδράσεις, σ’ ένα γύψινο αθλητή από τις θέρμες της Stabia, στο Antiquarium του Castellamare.

Βιβλιογραφία
Όσον αφορά την πλούσια τετρασέλιδη βιβλιογραφία, θα σημειώσω μόνο δύο τίτλους που μου κίνησαν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον:
E. Harrison, Archaic and Archaistic Sculpture, The Athenian Agora, XI, Princeton 1965.
Polydipsion Argos, Fribourg (Suisse) 7-9 mai 1987, Paris 1992 (“Bulletin de Correspondance Hellénique”, Supplément XXII).

Αυτά, και άλλα πολλά!

Τρίτη, Νοεμβρίου 22, 2011

Marcel Roelandts: Dynamiques, contradictions et crises du capitalisme, I: Mise en perspective

Το βιβλιαράκι αυτό (Δυναμικές, αντιφάσεις και κρίσεις του καπιταλισμού, Ι: Ένταξη στο πλαίσιο) το είδα στη στήλη βιβλίων του Monde Diplomatique και μου κίνησε το ενδιαφέρον, οπότε μια φίλη μού το ενεχείρισε φτάνοντας απ’ τη Γαλλία. Ο συγγραφέας είναι Βέλγος πανεπιστημιακός, μαρξιστής οικονομολόγος. Διατηρεί έναν ιστότοπο μαζί με τον ομοφρονούντα του Jacques Gouverneur, στη διεύθυνση http://www.capitalisme-et-crise.info. Το βιβλιαράκι έχει 116 σελίδες μικρού σχήματος και τα εξής κεφάλαια:

Εισαγωγή / Τα αντιφατικά ελατήρια του καπιταλισμού / Τα εσωτερικά όρια του καπιταλισμού / Ο καπιταλισμός και η εξωτερική του σφαίρα / Η απαρχαίωση (obsolescence) του καπιταλισμού / Η παρένθεση της “Ένδοξης Τριακονταετίας” / Ο απορρυθμισμένος [με δύο ρο το Λεξ. Κοινής Νεοελληνικής] κρατικός καπιταλισμός: τα όρια και οι κρίσεις του / Συμπέρασμα / Κατάλογος γραφημάτων και πινάκων / Βιβλιογραφίες

Το βιβλίο αποτελεί έκδοση του εντύπου Contradictions (διεύθ. 2, avenue des Grenadiers, Bte 1, 1050 Bruxelles, τηλ./φαξ 02/660.65.98) για το 4ο τρίμηνο του 2010.

Η βασική θέση του συγγραφέα είναι ότι εκείνο που έφερε την εγκατάλειψη του “κεϋνσιανού-φορντιστικού μοντέλου” της “Ένδοξης Τριακονταετίας” 1945-1975 ήταν η πτώση της παραγωγικότητας, που έφερε πτώση του ποσοστού του κέρδους, πράγμα που ανάγκασε τους κεφαλαιοκράτες σε μια πρώτη φάση να αρχίσουν τις απολύσεις με αναδιαρθρώσεις κλπ. αυξάνοντας την ανεργία –καθώς το επίπεδο της ταξικής πάλης (συνδικάτα, απεργίες κλπ.) δεν τους επέτρεπε μειώσεις μισθών–, ώστε να μειώσουν το εργατικό κόστος, και, σε δεύτερη φάση οπότε είχαν πάρει το πάνω χέρι χάρη στην ανεργία, να αρχίσουν χωρίς εργατική αντίσταση να συμπιέζουν τους μισθούς, όλα αυτά ώστε να αυξήσουν τα πεσμένα κέρδη τους. Η συμπίεση των μισθών έφερε μείωση της ζήτησης, η οποία δεν μπορεί να αντισταθμιστεί με αύξηση της κατανάλωσης των πλουσίων, κι έτσι άρχισε η κρίση υποκατανάλωσης-υπερπαραγωγής, που δημιούργησε κεφάλαια που δεν μπορούσαν να επενδυθούν, αφού τα παραγόμενα προϊόντα δεν θα μπορούσαν να βρουν αγοραστές. Αυτή η διαθεσιμότητα κεφαλαίων που έμεναν αναξιοποίητα τα οδήγησε στις τοποθετήσεις στο χρηματιστικό τομέα, με αποτέλεσμα το γιγάντωμα του μεριδίου του τελευταίου στο όλο καπιταλιστικό οικοδόμημα και τη δημιουργία αλλεπάλληλων φουσκών, σε συνδυασμό με την απορρύθμιση του τομέα αυτού, που τον κατέστησε ανεξέλεγκτο. Όσον αφορά την παγκοσμιοποίηση καθώς και τη θεωρία (της Λούξεμπουργκ) ότι η κρίση δημιουργείται από την εξάντληση των εξωτερικών αγορών, αντιτείνει ότι η μεν παγκοσμιοποίηση, δηλαδή η μετανάστευση των κεφαλαίων, άρχισε μετά τη νεοφιλελεύθερη στροφή του 1982 και άρα είναι αιτιατό και όχι αίτιο της πτώσης των μισθών, η δε ευημερία της Ένδοξης Τριακονταετίας στηρίχτηκε σε εσωστρεφή ανάπτυξη και όχι στο εμπόριο με τον τρίτο κόσμο.

Ως προς το ποσοστό του κέρδους λέει ότι μπορεί η βραχυπρόθεσμη πτώση του να καθορίζει τις υφέσεις, αλλά μεσοπρόθεσμα μπορεί να ανεβαίνει: ήταν σε ψηλό επίπεδο μετά τον πόλεμο, έπεσε τη δεκαετία του ‘70 αλλά ανέβηκε σαφώς από το ‘82 και μετά (τουλάχιστον ως το ‘97), και λόγω της κακής για τους μισθωτούς τροπής της ταξικής πάλης (που όμως οφείλεται στην ανεργία που όμως οφείλεται… βλ. παραπάνω).

Τη δεκαετία του ‘70 τη θεωρεί δεκαετία ψευδαισθήσεων,

τόσο για την πολιτική τάξη, που νόμιζε πως οι υφέσεις του ‘71 και του ‘75 δεν ήταν δομικές αλλά συγκυριακές (ή και εξωγενείς, λόγω της πετρελαϊκής κρίσης), και πως άρα με τη λήψη μερικών μέτρων κεϋνσιανού χαρακτήρα για τη στήριξη της ζήτησης θα επέστρεφε η ανάπτυξη,

όσο και για τον κόσμο της εργασίας, εφόσον η κεϋνσιανή αντιμετώπιση της ανεργίας (επιδόματα κλπ.) μετρίαζε τις συνέπειές της και εφόσον οι κινητοποιήσεις δεν αυξάνονταν μεν αλλά πάντως δεν είχαν αρχίσει να υποχωρούν κατατροπωμένες όπως συνέβη μετά το ‘82,

όσο και για την αριστερά, που νόμιζε πως μπορεί να διορθώσει τα πράγματα με άλλες πολιτικές (γαλλικό Κοινό Πρόγραμμα, ιταλικός Ιστορικός Συμβιβασμός),

όσο και για τα συνδικάτα, αφού το ποσοστό των συνδικαλισμένων αυξανόταν, προτού πάρει την κάτω βόλτα τη δεκαετία του ‘80.

Και καταλήγει σε κάτι πολύ καίριο για τη δεκαετία του ‘80 στην Ελλάδα:

Όλα αυτά τα σφάλματα στην οικονομική διάγνωση και οι πολιτικές ψευδαισθήσεις θα επιδεινώσουν την αρρώστια. Διότι το να υιοθετείς κεϋνσιανές πολιτικές στήριξης της ζήτησης σ’ ένα περιβάλλον υποχώρησης της παραγωγικότητας, το μόνο που μπορεί να πετύχει είναι να γεμίσεις χρέη το Κράτος και να αναπτύξεις τον πληθωρισμό, χωρίς με αυτό να ανατάξεις την παραγωγικότητα ούτε να αποκαταστήσεις την κερδοφορία των επιχειρήσεων.

Όλα αυτά καθιστούν την παραγωγικότητα το πρώτο κινούν της όλης αλυσίδας (σε αντίθεση με άλλες σχολές μαρξιστών οικονομολόγων, όπως μας εξηγεί ο συγγραφέας, οι οποίοι τοποθετούν στην αρχή της αλυσίδας άλλους παράγοντες). Οπότε θα επιθυμούσα μια μεγαλύτερη ανάλυση της παραμέτρου αυτής. Στο θέμα της Ένδοξης Τριακονταετίας λέει ότι οι λόγοι που έμεινε από κάρβουνο είναι ότι οι τεχνικές πρόοδοι επιβραδύνθηκαν από τα μέσα των εξήνταζ (πατέντα Νίκου Σαραντάκου αυτή!) και μετά:

1) Όταν πια η φορντιστική οργάνωση της εργασίας γενικεύτηκε, οι αυξήσεις της παραγωγικότητας που προέκυπταν από την επένδυση σε νέες μηχανές αλυσίδας παραγωγής έπαψαν και απόμειναν μόνο οι αυξήσεις που προέκυπταν από τεχνικές καινοτομίες.

2) Αυτές οι καινοτομίες γίνονταν όλο και πιο δαπανηρές και υπόκεινταν στο νόμο των φθινουσών αποδόσεων. Έτσι, το πραγματικό ύψος των επενδύσεων ανά θέση εργασίας στις ΗΠΑ πολλαπλασιάστηκε κατά 1,5 από το 1958 ως το 1978, αλλά κατά 1,9 από το 1978 ως το 2007.

3) Με την αύξηση της αγοραστικής δύναμης και άρα τον εξοπλισμό των νοικοκυριών με τα “φορντιστικά καταναλωτικά αγαθά” (αμάξι, ηλεκτρικές οικιακές συσκευές, στερεοφωνικό κλπ.) η κοινωνική ζήτηση μετατοπίστηκε σταδιακά προς αγαθά του τριτογενούς τομέα, που έχουν χαμηλότερη παραγωγικότητα: υγεία, διασκέδαση, τουρισμός, προσωπικές υπηρεσίες κλπ. Άρα υπήρξε επιβράδυνση της αύξησης της παραγωγικότητας.

4) Τέλος, το ‘65-‘80, οι κοινωνικές αντιστάσεις στις συνέπειες της εργασίας στην αλυσίδα παραγωγής συνέβαλαν και αυτές στην επιβράδυνση των αυξήσεων της παραγωγικότητας.

Οι τέσσερις περίοδοι που δέχεται, είναι:

α) ένας πρώτος παραγωγικός τρόπος (ordre productif) από το ‘45 ως το ‘70. Κεϋνσιανο-φορντιστική ρύθμιση, αύξηση παραγωγικότητας και ποσοστού του κέρδους ή πάντως στάση τους σε υψηλά επίπεδα και μαζί όλων των άλλων οικονομικών μεταβλητών.

β) Εξάντληση αυτού του παραγωγικού τρόπου. Μείωση της αύξησης της παραγωγικότητας και του ποσοστού του κέρδους που επιφέρει μείωση της συσσώρευσης και της ανάπτυξης ως το 1982. Αυτή η αλλαγή αρχίζει το ‘66 στις ΗΠΑ, το ‘70 περίπου στην Ευρώπη, και αργότερα στην Ιαπωνία. Κατά συνέπεια τερματισμός της μεταπολεμικής ευημερίας και έναρξη μιας μακρόχρονης περιόδου κρίσεων ώς τις μέρες μας (40 χρόνια τώρα).

γ) Πάνω στα χαλάσματα της κεϋνσιανο-φορντιστικής ρύθμισης, και μέσα σ’ ένα πολύ υποβαθμισμένο κλίμα, μετά τη νεοφιλελεύθερη στροφή των αρχών των ογδόνταζ στήνεται ο απορρυθμισμένος κρατικός καπιταλισμός. Αυτός βασίζεται στη βίαιη αύξηση του ποσοστού εκμετάλλευσης, πράγμα που επιτρέπει την ανάταξη του ποσοστού του κέρδους. Επειδή είναι απορρυθμισμένος, η λειτουργία του είναι εξ ορισμού πολύ πιο ασταθής.

δ) Τέλος, θεωρεί ότι οι τελευταίες εργασίες του(ς) υποδεικνύουν ότι έχουμε πιθανότατα μπει σε μια νέα φάση πτώσης του ποσοστού του κέρδους από το 1997 και μετά. [και παραπέμπει στο σάιτ τους για τα περαιτέρω]

Αυτά, και άλλα πολλά. Η συνέχεια στο πανί, δηλαδή στο βιβλίο!

Παναγιώτης Κονδύλης – Η μετάφραση ως μέθοδος

Πήγα χτες στην παραπάνω εκδήλωση, που έγινε σε συνεργασία με τη Γενική Διεύθυνση Μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Η βραδιά ξεκίνησε με χαιρετισμούς του Διευθ. του Ινστιτούτου Γκαίτε και του υπεύθυνου παραρτήματος Αθηνών της Γενικής Διεύθυνσης Μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και έκλεισε με μπουφέ (μέτριας νοστιμιάς).

Εισαγωγή-συντονισμός, καθ. Αθανάσιος Καΐσης (καθ. Νομικής Παν. Θεσσαλον.) Έκανε σύντομη εισήγηση και στη συνέχεια παρενέβαινε με σχόλια ανάμεσα στις ομιλίες. Επίσης συντόνισε τη διαδικασία των ερωτήσεων-παρεμβάσεων του κοινού στο τέλος.

Ομιλητές

Λευτέρης Αναγνώστου (μεταφραστής των έργων του Κονδύλη μετά το θάνατό του): Μεταφράζοντας τον Κονδύλη (βλ. στο τέλος)

Φώτης Δημητρίου (διδάσκει στη Χαϊδελβέργη) έχει επιφορτιστεί με τη μετάφραση στα γερμανικά και δημοσίευση των καταλοίπων-σημειωμάτων του Κονδύλη από τον 2ο και τον 3ο τόμο της Κοινωνικής Οντολογίας του): Einige Positionen zur Sozialontogie bei Kondylis (Ορισμένες θέσεις του Κονδύλη για την κοινωνική οντολογία)

Κώστας Κουτσουρέλης (ποιητής, μεταφραστής κ.ά., ο Καΐσης είπε ότι ο Κονδύλης είχε πει πολύ καλά λόγια για τις μεταφράσεις του στη σειρά Ο Νεώτερος Ευρωπαϊκός Πολιτισμός των εκδόσεων Νεφέλη, την οποία διεύθυνε ο Κονδύλης ως το θάνατό του): Παναγιώτης Κονδύλης: Η μετάφραση ως πολιτική (χώρισε τους μεταφραστές σε επαγγελματίες και σε προγραμματικούς, διαχωρισμός που τον αμφισβήτησε στη συνέχεια ο Καΐσης λέγοντας πως έχει δει διάφορους «προγραμματικούς» μεταφραστές που ήταν απλώς ψώνια και μετέφραζαν όπως γουστάρανε επειδή και καλά they were on a mission. Επίσης, άρχισε να μιλάει [ο Κουτσουρέλης] για την ένδεια των μεταφραστικών μας πραγμάτων, για τα εκατομμύρια που ξοδεύτηκαν στην έκθεση βιβλίου της Φραγκφούρτης το 2001 ή 2002 και τη συνέδεσε με τη γενικότερη χρεοκοπία της χώρας, πράγμα που, εκφερόμενο μέσα στο Ινστιτούτο Γκαίτε, μου δημιούργησε μιαν άσχημη γεύση, παρότι δεν είμαι από αυτούς που θεωρούν ότι για όλα φταίνε οι ξένοι και δη οι Γερμανοί –μάλιστα τη στιγμή που τα έλεγε αυτά πρόσεξα ότι ο εκ των ομιλητών Γερμανός Falk Horst χαμογέλασε, χωρίς να μπορώ να γνωρίζω το νόημα του χαμόγελου).

Μιχάλης Παπανικολάου (αν είχα κλείσει τα μάτια μου θα νόμιζα πως μιλάει ο Γιάννης Χάρης, τόσο έμοιαζε η χροιά της φωνής! αλλά και —λιγότερο— το σουλούπι, αν και ο Παπανικολάου είναι νέος): Ο Κονδύλης ως μεταφραστής των κειμένων του (ανάλυση του γλωσσικού ιδιώματος του μεταφραστή Κονδύλη στις διάφορες φάσεις της καριέρας του [1970-1996]). Πολύ ενδιαφέρουσα πτυχή, που χρειάζεται περαιτέρω επεξεργασία. Μακάρι να μας δώσει μια εκτενή μελέτη πάνω στο θέμα.

Falk Horst (πανεπιστημιακός και φίλος του Κονδύλη, σ’ αυτόν ανέθετε ο Κονδύλης το τελευταίο κοίταγμα ‘από γερμανικό μάτι’, όπως είπε ο Καΐσης, προτού τα βιβλία του πάρουν την άγουσα για το τυπογραφείο): Sprache und Wirklichkeitserfassung bei Kondylis (Γλώσσα και αντίληψη της πραγματικότητας στον Κονδύλη). Δυστυχώς εδώ η αφαιρετικότητα του λόγου και οι δαιδαλώδεις στοχασμοί δεν νομίζω ότι μπορούσαν να παρακολουθηθούν μέσα από τις συσκευές ταυτόχρονης διερμηνείας. Ίσως ένας ομιλητής, γνωρίζοντας ότι θα ακουστεί στο κοινό κατά πλειοψηφία μέσα από μια τέτοια διαδικασία, να έπρεπε να συντάσσει ένα πιο απλό κείμενο. Τα λιγοστά γερμανικά μου δεν μου επέτρεψαν να τον ακούσω απευθείας στη γλώσσα του. Αν είχε μοιράσει το κείμενο της ομιλίας του, τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά…

Παναγιώτης Χριστιάς (Παν. Κύπρου, αλλά από την προφορά μού φάνηκε Ελλαδίτης): Γραφή και υποκειμενικό αίσθημα ισχύος στον Κονδύλη. Η ομιλία του άναψε λίγο τα αίματα, πρώτον γιατί μιλούσε με άνεση κοιτώντας το κοινό (είχε όμως και σημειώσεις) και δεύτερον και κυρίως γιατί μίλησε για ‘ειρωνεία’, ‘επιθετικότητα’ και ‘εριστικότητα’ της γλώσσας του Κονδύλη ως αντανάκλαση της συνείδησής του ότι η φιλοσοφική του γλώσσα έχει αξιώσεις επιστημονικότητας και άρα αυξημένη αντικειμενική ισχύ. Στη συνέχεια παρενέβη ο Καΐσης που είπε ότι όσοι γνώρισαν τον Κονδύλη ξέρουν ότι ήταν άνθρωπος που χαρακτηριζόταν από εξαιρετική φιλότητα. Ωστόσο, αν κατάλαβα καλά (στις προφορικές εισηγήσεις δεν είναι τόσο εύκολο να μην παρανοήσεις), ο Χριστιάς δεν μιλούσε για το χαρακτήρα του Κονδύλη αλλά για το χαρακτήρα της γλώσσας του. Το σε ποιο βαθμό αυτά τα δύο μπορούν να διαχωριστούν είναι ένα θέμα. Το αν, όχι. Μπορείς δηλαδή να έχεις έναν άνθρωπο που είναι πολύ φιλικός στη συναναστροφή του με αυτούς (τους λίγους;) που αποδέχεται και εκτιμά αλλά που κατακεραυνώνει, όταν γράφει, αυτούς (τους πολλούς;) που απορρίπτει, γιατί θεωρεί ότι δεν σέβονται τους κανόνες της λογικής, ή ότι υποκρίνονται, ή ότι δεν έχουν την εντιμότητα να απλώνουν μπροστά τους όλα τα ιστορικά δεδομένα, μερικά από τα οποία θα αντέφασκαν προς τις ελλιπείς εξηγητικές θεωρίες τους. Ο Χριστιάς είπε ότι ο Κονδύλης θεωρούσε πως έχει επεξεργαστεί μια νέα φιλοσοφική γλώσσα, φτιαγμένη με τους παλιούς όρους της γνωστής φιλοσοφικής παράδοσης, όπου όμως το νέο περιεχόμενο που τους έδωσε ο ίδιος είχε αυξημένη ισχύ γιατί μπορούσε να επαληθευτεί από ή έστω να καλύψει όλη την ιστορική πείρα του ανθρώπου, από την οποία δεν είναι θεμιτό να αποκλείεται ως ‘εξαίρεση’ τίποτα. Τη σύγκρινε αυτή τη γλώσσα με τη γλώσσα της επιστήμης και είπε πως ο Κονδύλης είχε το ίδιο αίσθημα ισχύος γι’ αυτήν που έχει ένας επιστήμονας, π.χ. ένας μαθηματικός, για την ισχύ της μαθηματικής γλώσσας. Δηλ. ότι ο επιστήμονας μπορεί να ελέγξει ο ίδιος την αντικειμενική ισχύ των λεγομένων του με βάση την ίδια τη μαθηματική γλώσσα, αφού αυτή γίνεται δεκτή καθολικά. Έτσι και για τη δική του γλώσσα (για τους δικούς του όρους, εντέλει, με το περιεχόμενο που τους είχε δώσει), ο Κονδύλης θεωρούσε (κατά τον Χριστιά, πάντα) ότι μπορούσε ο ίδιος να ελέγξει αν τα λεγόμενά του στέκουν ή δε στέκουν, και να δει αν επαληθεύονται ή διαψεύδονται. Για παράδειγμα, είπε πως ο Riemann θα μπορούσε ο ίδιος να ελέγξει αν η γεωμετρία του ισχύει ή δεν ισχύει. Σε αυτό διαφέρει κατ’ αυτόν η γλώσσα των άλλων, π.χ. της θεολογίας ή του μυστικισμού, που έχει μόνο υποκειμενική ισχύ (για τον ομιλούντα και τους οπαδούς του). Παρά τη μομφή που διατυπώθηκε από ένα μέλος του κοινού που παρενέβη στο τέλος, ότι ο Χριστιάς παρουσίασε μια ‘θετικιστική καρικατούρα’ της σκέψης του Κονδύλη, παρουσιάζοντάς τον να πρεσβεύει αυτό ακριβώς που εκείνος είχε πολεμήσει ως άποψη, δηλ. ότι υπάρχει αντικειμενική ισχύς κάποιων αξιών, γλωσσών, φιλοσοφιών κλπ., είναι γεγονός ότι βασική θέση του Κονδύλη είναι ότι ναι μεν όλες οι αξίες που διατυπώνονται υποκρύπτουν αξιώσεις ισχύος, αλλά η δική του περιγραφική θεωρία μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι αντικειμενική, και η αντικειμενικότητα της γνώσης είναι εφικτή, από κάποιο μη αξιακό, καθαρά περιγραφικό αρχιμήδειο μετερίζι. Μάλιστα είχε γράψει κι ένα κείμενο όπου είχε προσπαθήσει να εξετάσει τη γλώσσα των μαθηματικών μέσα από αυτό το πρίσμα, αλλά δεν το έχω διαβάσει. (Από τον Καΐση τονίστηκε ότι ο Κονδύλης διάβαζε πολύ μαθηματικά, πράγμα που τεκμαίρεται και από τα πολλά βιβλία μαθηματικών που είχε στη βιβλιοθήκη του, της οποίας ο κατάλογος μάς ανακοίνωσε ότι οσονούπω θα δημοσιευτεί και στο διαδίκτυο από το Παν. Θεσσαλον.).

Η πιο ενδιαφέρουσα ομιλία για έναν απλό [επαγγελματία…] μεταφραστή ήταν προφανώς η σύντομη ομιλία του Λευτέρη Αναγνώστου (βλ. τίτλο παραπάνω). Δεδομένου ότι ο Κονδύλης μετέφραζε ο ίδιος τα έργα του στα ελληνικά (τα οποία κατά τη γνώμη μου είχε συλλάβει γλωσσικά μέσα στο μυαλό του στα ελληνικά, αφού τα σημειώματα-κατάλοιπά του για την Κοινωνική Οντολογία είναι κυρίως στα ελληνικά, αν και βρίθουν εννοείται από γερμανικά αλλά και από τις λοιπές πολλές γλώσσες που ήξερε, όπως μας είπε ο Φώτης Δημητρίου), δεδομένου λοιπόν αυτού καθώς και του ότι ο ίδιος είχε δηλώσει όταν ζούσε ότι δεν είχε καν διανοηθεί να τα δώσει σε άλλους προς μετάφραση, εντύπωση μου έκανε η απόφαση του Αναγνώστου να αλλάξει την απόδοση ενός τόσο κεντρικού όρου όσο ο όρος Ισχύς (Macht) σε Εξουσία, γιατί, λέει, η Ισχύς μπορεί να σημαίνει επίσης κάτι που έχει εγκυρότητα (validity), και δεν ήθελε να υπάρχει αυτή η σύγχυση. [Εν τοιαύτη περιπτώσει, γιατί δεν απέδιδε το Macht ως Δύναμη;]

Εδώ προκύπτουν δύο ενστάσεις: η πρώτη, ότι και μεταξύ Ισχύος και Εξουσίας υπάρχει απόσταση, αφού η Ισχύς δεν προϋποθέτει τα μέσα καταναγκασμού που διαθέτει η Εξουσία, και αντιστρόφως (υπάρχουν και ανΙσχυρες Εξουσίες). Και αυτό, παρά το σχόλιο του νομικού Καΐση (απ’ αφορμή ωστόσο άλλη ομιλία, εκείνη του Χριστιά περί υποκειμενικού αισθήματος ισχύος), ότι ισχύς δεν νοείται χωρίς καταναγκασμό, πράγμα που εγώ, σε πρώτη ανάγνωση τουλάχιστον, το βρίσκω λανθασμένο: η ισχύς τού “και όμως κινείται” του Γαλιλαίου δεν έχει σχέση με την εξουσία του Γαλιλαίου να επιβάλει την άποψή του στην εποχή του. Όσο λοιπόν μπορεί να υπάρξει σύγχυση μεταξύ Ισχύος και Εγκυρότητας, άλλο τόσο και μεταξύ Ισχύος και Εξουσίας.

Η δεύτερη ένσταση, που απορρέει από την πρώτη, είναι ότι το δίλημμα αυτό, της επιλογής δηλ. ανάμεσα στις δύο παραπάνω πιθανές αμφισημίες, το είχε αντιμετωπίσει προφανώς ο ίδιος ο Κονδύλης, και το έλυσε διαλέγοντας τον όρο Ισχύς αντί για τον όρο Εξουσία. Πώς λοιπόν έρχεται ο μεταφραστής του και αλλάζει έναν τόσο κομβικό όρο; Άλλο να μη σεβαστείς την επιλογή του άλλου επειδή προέκυψε ένα νέο στοιχείο, επειδή παρουσιάζεις ένα νέο επιχείρημα, που ο άλλος δεν το γνώριζε ή δεν το είχε σκεφτεί, και άλλο να μην τη σεβαστείς επειδή εσύ θεωρείς ότι η επιλογή του άλλου υπήρξε λανθασμένη. Εδώ θα έπρεπε να προκρίνεται η τήρηση των επιλογών του άλλου, νομίζω.

Επίσης, ο Αναγνώστου είπε ότι ένας άλλος όρος που δεν κράτησε είναι ο όρος ‘πολεμικός’ ως απόδοση του polemisch, διότι, όπως είπε, το πολεμικός σημαίνει άλλο πράγμα στα ελληνικά, έχει να κάνει με τον πόλεμο και όχι με την πολεμική. Αυτό είναι ένα πρόβλημα πασίγνωστο, που όλοι οι μεταφραστές το νιώθουν οξύτατα στο πετσί τους. Έχει να κάνει με την πολυχιλιετή υιοθέτηση ελληνικών όρων από τα λατινικά και στη συνέχεια από τις λοιπές ευρωπαϊκές γλώσσες, υιοθεσία που έχει δημιουργήσει ένα διπλό οπλοστάσιο όρων στις γλώσσες αυτές, οι οποίες ‘εισήγαν άκριτα’ και ‘πιθήκιζαν’ όρους από την κυρίαρχη αρχαία ελληνική [δανείστηκα δύο εκφράσεις του γλωσσαμυντορικού συρμού], με αποτέλεσμα να μας ρίχνουν τώρα στ’ αφτιά, γι’ αυτό και πιστεύω πως λίγη ‘άκριτη [δηλ. λελογισμένη] εισαγωγή’ και λίγος [δηλ. λελογισμένος] ‘πιθηκισμός’ έκανε, κάνει και θα κάνει πάρα πολύ καλό στη νεοελληνική γλώσσα. Τέλος πάντων, το θέμα είναι ότι, πρώτον, δεν μας είπε ο Αναγνώστου με ποιον όρο αποδίδει ο ίδιος το polemisch, και, δεύτερον, και πάλι ισχύει εδώ ό,τι και με την Ισχύ, δηλ. ότι ο ίδιος ο Κονδύλης προφανώς γνώριζε ότι άλλο πόλεμος και άλλο πολεμική και παρ’ όλα αυτά είχε πάρει την Απόφαση (άλλη κεντρική έννοια της θεωρίας του Κονδύλη) να αποδώσει το polemisch ως πολεμική. Άρα μπαίνει κι εδώ το ίδιο θέμα του σεβασμού της δικής του επιλογής, αφού κανένα νέο επιχείρημα δεν προβλήθηκε, παρά μόνο το άλλως φρονείν του νέου μεταφραστή.

Κατά τα άλλα, ο Αναγνώστου είπε ότι τις περισσότερες φορές σεβάστηκε τις μεταφραστικές επιλογές του Κονδύλη.

Να κλείσω με μια ανακοίνωση που πολύ τη χάρηκα. Ο Καΐσης είπε ότι προσεχώς θα εκδοθούν στα ελληνικά η Γένεση της διαλεκτικής, που την περιμένω πώς και πώς εδώ και χρόνια, και ο Συντηρητισμός. Επίσης, ότι βρίσκονται σε καλό δρόμο οι επαφές για να εκδοθεί επιτέλους αυτός ο σπουδαίος στοχαστής στα αγγλικά (ούτε στα γαλλικά υπάρχει· αυτό για να καταλάβουν όλοι σε πόσο κοσμοπολίτικο και υπεράνω εθνικισμών περιβάλλον ζούμε…) Το ποσοστό μεταφρασμένων τίτλων στα αγγλικά είναι 2% ή 4% (στοιχεία του Κουτσουρέλη, αν θυμάμαι καλά).

Πέμπτη, Σεπτεμβρίου 08, 2011

Αμοιβαία τα αισθήματα

Σε συνέντευξη τύπου που έδωσε η ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Αλέκα Παπαρήγα, με θέμα "Οι θέσεις του ΚΚΕ για τα σενάρια χρεοκοπίας και το χρέος", διαβάζω (στο KKE.gr):

Είναι ουσιαστική η διαφορά μας με τα άλλα κόμματα. Μπορεί σε επιμέρους ζητήματα που λένε «όχι στο μνημόνιο», «όχι στο μεσοπρόθεσμο», «όχι στο εφαρμοστικό» να συμπίπτουμε, αλλά δεν αρκεί να συμπίπτεις σε αυτό το όχι. Ακούω να κάνουμε αντιμνημονιακό μέτωπο. Το μέτωπο πρέπει να είναι προς τα μπρος, ποια Ελλάδα θέλω, ποια κοινωνία, ποια οικονομία;

Πολύ σωστά. Ακόμα κι αν νιώσεις ότι, στις παρούσες συνθήκες του τσέτικου γιουρουσιού που έχει εξαπολυθεί εναντίον του λαού, κάτι σε ωθεί προς τις θέσεις του ΚΚΕ, έρχεται αμέσως αυτό το "ποια Ελλάδα θέλω, ποια κοινωνία, ποια οικονομία;", και σου κόβεται κάθε όρεξη συμμαχίας...

Πέμπτη, Σεπτεμβρίου 01, 2011

Εικόνες ‘Ελλήνων’ στα ορθόδοξα μοναστήρια

Διάβαζα χτες πως οι Σκοπιανοί ζωγράφισαν τον Μέγα Αλέξαντρο σε εκκλησία, μέσα σε μετάλλιο, δίκην αγίου, με τις ευλογίες του Αχριεπισκόπου Οχρίδος. Λινκ δεν υπήρχε, μόνο μια φωτογραφία, άρα η πληροφορία ελέγχεται. Τέλος πάντων. Πέρα από το θέμα της ιστορικής πλαστογραφίας, που είναι και ο κύριος στόχος των Σκοπιανών διαχρονικά, υπάρχει το θέμα της αγιοποίησης μιας αρχαίας προσωπικότητας, και μάλιστα ενός στρατηλάτη. Θυμήθηκα έτσι να γράψω ένα άρθρο για ανάλογες προσπάθειες από τους δικούς μας εκκλησιαστικούς να εντάξουν, στα πλαίσια του ελληνοχριστιανικού ιδεολογήματος, πρόσωπα της αρχαίας Ελλάδας, υπαρκτά και θρυλικά (όπως η Σίβυλλα) σ’ ενός είδους χριστιανικό οιονεί αγιολόγιο (η Σίβυλλα βέβαια και οι χρησμοί της αποτελούσαν και παλιότερα, από την αρχή μάλιστα, μέρος της χριστιανικής προφητικής γραμματείας, οπότε…). Πέρα από την παρουσία αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων στο νάρθηκα της Μονής Φιλανθρωπηνών στο Νησί της λίμνης των Ιωαννίνων,

Moni Filanthropinon 2 Moni Filanthropinon 1

πρόσφατα ο (δηλωμένος αντιοικουμενιστής) ηγούμενος της Μονής Μεγάλου Μετεώρου έστησε μια μικρή πινακοθήκη τέτοιων ‘προφητών’ στον έξω τοίχο της παλιάς Τράπεζας της Μονής, με την ανάλογη εισαγωγή.

 IMGP5092

Στις απεικονίσεις τούς βάζουν να κρατούν ειλητά με ρήσεις που δεν είχαν ποτέ πει ούτε και θα μπορούσαν να έχουν πει, δημιουργώντας έτσι στον αδαή επισκέπτη πλαστές εντυπώσεις. Στα ειλητά υπάρχουν οι παρακάτω ρήσεις:

“Η Έλληνίς Σίβυλλα η φιλόσοφος” : “Ήξει ουρανόθεν βασιλεύς αιώνων ο μέλλων κρίναι πάσαν σάρκα και κόσμον άπαντα” (η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αποσκοράκισε τη Σίβυλλα στη Σύνοδο του Τριδέντου).

“Ο Έλλην Σόλων ο σοφός και νομοθέτης” : “Ήν δ’ αυτός τώι αυτοπάτορι απάτωρ τρισόλβιος ός [sic: ως] τι φως τριλαμπές ο δε παθών Θεός εστι και ου θεότης πάθεν όστις φως γαρ, βροτόσωμος αυτός Θεός ήδη και ανήρ πάντως φέρων εν θνητοίς”. (δε βγαίνει και πολύ νόημα, η δε μετάφραση που προσάγουν δεν αντιστοιχεί και πολύ στενά στο “πρωτότυπο”)

“Ο Έλλην Πυθαγόρας ο φιλόσοφος και μαθηματικός” : “Ο Θεός εστιν νους και λόγος και πνεύμα και λόγος [bis] σαρκωθείς εκ Πατρός”.

“O Έλλην Σωκράτης ο φιλόσοφος” : “Και το όνομα αυτού αυξηθήσεται και τιμηθήσεται υπό πάντων εφ’ όλην την οικουμένην”.

“Ο Έλλην Απολλώνιος ο φιλόσοφος” : “Ένα Θεόν ύψιστον εν τρισίν λέγω, ός ουρανόν έρξεν [; η μετάφραση λέει “δημιούργησε”] άμα και χθόνα, Θεός ήν μεν αεί και εστίν και έσται ούτε αρξάμενος, ούτε παυσόμενος”. Ποιος είναι αυτός ο “Απολλώνιος ο φιλόσοφος”;

[Ξαφνικά εντάσσει τον Απόστολο Παύλο, λόγω του λόγου του στον Άρειο Πάγο, όπου επικαλέστηκε μπροστά στους Αθηναίους τους “καθ’ υμάς ποιητάς”, και μετά τον Άγιο Ιουστίνο, ο οποίος λέει στο ειλητό του “οι μετά λόγου βιώσαντες χριστιανοί εισί κάν άθεοι ενομίσθησαν, οίον εν Έλλησι μεν Σωκράτης και Ηράκλειτος και όμοιοι αυτοίς”. Αυτή είναι η δικαιολόγηση της όλης πρωτοβουλίας, που συμπληρώνεται με ένα λόγο περί περιουσιότητας της ελληνικής γλώσσας:
Όμως η μεγαλύτερη προσφορά του Ελληνισμού στο Χριστιανισμό είναι η ελληνική γλώσσα. (…)]

Συνεχίζοντας με τους αρχαίους Έλληνες,

“Ο Έλλην Όμηρος ο ποιητής” : “Ήξει προς ημάς οψέ γης άναξ απλούς και σάρκα φανείται δίχα τινός σφάλματος”.
Ο Όμηρος μάλιστα κρατά σφαίρα μέσα στην οποία υπάρχει Μούσα, ενώ στο βάθος εικονίζεται μεταξύ άλλων Έλληνας πολεμιστής που θυμίζει όχι Αχαιό του Τρωικού Πολέμου αλλά κάτι μεταξύ Ρωμαίου λεγεωνάριου και Έλληνα οπλίτη, καθώς και ιππέας με δόρυ (ενώ στα μυκηναϊκά χρόνια δεν υπήρχε ιππικό, στην ταινία όμως με τον Μπραντ Πιττ υπήρχε) με αισθητική Κλασικών Εικονογραφημένων, ενώ από πάνω τρέχει η ανορθόγραφη επιγραφή “Άνδρα μοι ένεπε Μούσα”.

“Ο Έλλην Θουκυδίδης ο ιστορικός” : “Ου Θεός έτερος ουκ άγγελος ου δαίμων ου σοφία ουκ ουσία αλλ’ ή μόνος Κύριός εστι δημιουργός τού παντός τών απάντων παντέλειος Λόγος” [“δημιουργός του παντός, των απάντων παντέλειος Λόγος”: κομψότατος φόρος τιμής στο “βάθος και την απεραντοσύνη” της ελληνικής γλώσσας!]

“Ο Έλλην Αριστοτέλης ο φιλόσοφος” : “Οψέποτέ τις επί την πολυσχεδή ταύτην ελάσειεν επί [bis] γην δίχα σφάλματος γενήσεται σαρξ ακάματος φύσει Θεός γέννησις εξ αυτού γαρ ο αυτός ουσιούται Λόγος”.

“Ο Έλλην Πλάτων ο φιλόσοφος” : “Εκ μητρονύμφου παναμώμου παρθένου μέλλει σπαρήναι του Θεού μόνος γόνος. Άσαρκον, σαρκικόν και γεννητόν εν γήι τέτοκεν τον ουρανού και γης ποιητήν”.

“Ο Έλλην Πλούταρχος, ο πατήρ της ιστορίας” [Ορίστε;!] : “Καταγγέλλω εν τρισίν ένα μόνον υψιμέδοντα Θεόν, ού λόγος άφθιτος εν αδαεί κόρηι έγκυμος έσεται [sic]. Ούτος γαρ ως τόξον πυρφόρον ίσος διαδραμείται και κόσμον άπαντα ζωγρήσει και τώι Πατρί προσάξει δώρον”. Να και μια ωραία εικόνα, επιτέλους!

Όλη η σειρά φωτογραφιών:

Σάββατο, Αυγούστου 13, 2011

Τιμή στον Γιάννη Μόραλη

Πήγα στην έκθεση Τιμή στον Γιάννη Μόραλη, στην Εθνική Πινακοθήκη. Αποτελείται κυρίως από τα έργα της δωρεάς του ζωγράφου, το 1988, προς αυτήν, που περιλάμβανε έργα ως τα τέλη της δεκαετίας του ‘60, αλλά παρουσιάζονται και μεταγενέστερα έργα, της πιο αφαιρετικά παραστατικής περιόδου του, από άλλες συλλογές.

Κάπου λοιπόν αναφέρεται μια ομοιότητά του με τον Jean Souverbie (1891-1981), αλλά προσωπικά δε βρίσκω τόσο μεγάλη ομοιότητα. Π.χ., Souverbie:

Souverbie

 

και Μόραλης:

Moralis_4_large

Ο Souverbie μιλάει με τον όγκο, ο Μόραλης είναι πιο επίπεδος και γεωμετρικός.

Επίσης, χρωματικά, Souverbie:

Souverbie2

 

και Μόραλης:

Moralis Anapolisi

Στους δύο τελευταίους πίνακες, χρωματικά ο μεν Souverbie μού θυμίζει τον Μαλιέβιτς της αρχής:

Malevitch

 

ο δε Μόραλης τον Μαλιέβιτς του Άσπρου Σταυρού:

Malevich whitecrossongrey

(ξέρω, ξέρω· ό,τι θυμάμαι χαίρομαι…)

 

Επίσης, αναφέρει ο ίδιος ο Μόραλης την (ανεπίγνωστη) ομοιότητα μιας αυτοπροσωπογραφίας του:

Moralis selfportrait

 

με μια του Ντελακρουά. Λογικά, πρέπει να ‘ναι ετούτη:

Eugene Delacroix-autoportrait

 

μολονότι υπάρχει κι αυτήνη:

Delacroix-autoportrait-rouen

Με την πρώτη είναι ίδια η γωνία και οι γραμμές του κεφαλιού, ενώ με τη δεύτερη το ότι κοιτά κατάματα το θεατή. Μάλλον την πρώτη όμως νομίζω ότι εννοούσε.

 

Ακόμα, ετούτη η ζουγραφιά:

Moralis gynaika

 

πώς να μη σου θυμίσει αυτούνο το σκαλιστό:

nike_adjusting_sandal

 

Στη συνέχεια, γυρίζοντας σπίτι μου, είχα μια μοναδική ποδηλατική εμπειρία: κατέβηκα την οδό Σόλωνος από την Ηρακλείτου ως την Μπόταση όλο με πράσινο, όρθιος για να μη σπάσει ο κώλος μου λόγω οδοστρώματος αλλά χωρίς να φρενάρω πουθενά. Δεκαπενταύγουστος λέμε!

Κυριακή, Αυγούστου 07, 2011

Φιλοστράτου, Βίοι Σοφιστών

Διάβαζα τους Βίους Σοφιστών, του Φιλόστρατου (αρχές 3ου αι. μ.Χ.). Τον αυτοσχέδιο λόγο, τον αυτοσχεδιασμό, τα ονομάζει «σχέδιον λόγον», «σχεδιάζειν». Όταν αναφέρει δύο πράγματα, τη δεύτερη φορά λέει «το μεν», «το δε», αλλά με ανάποδη σειρά. Από τις δύο περιπτώσεις ως τώρα, στη μια προσθέτει προσδιορισμό, γιατί αλλιώς η αντιστροφή δεν θα ήταν φανερή:

Ήρξε δέ τής μέν αρχαιοτέρας [σοφιστικής] Γοργίας ho Λεοντίνος εν Θετταλοίς, τής δέ δευτέρας Αισχίνης hο Ατρομήτου… καί μετεχειρίζοντο τάς hυποθέσεις hοι μέν κατά τέχνην, hοι δέ από Γοργίου κατά τό δόξαν.

Στην άλλη περίπτωση, η αντιστροφή είναι φανερή από τα συμφραζόμενα:

hη αρετή καί hη κακία φοιτώσαι παρά τόν hΗρακλέα εν είδει γυναικών, εσταλμέναι hη μέν απατηλώι τε και ποικίλωι, hη δέ hως έτυχεν, καί προτείνουσαι τώι hΗρακλεί νέωι έτι hη μέν αργίαν καί τρυφήν, hη δέ αυχμόν καί πόνους.

Βάζει δηλ. έναν κάθετο άξονα συμμετρίας ανάμεσα στα δύο ζεύγη και βάζει αριστερά-δεξιά κοντά-κοντά τους δύο σύστοιχους όρους και μακριά-μακριά τους άλλους δύο σύστοιχους:

Α Β | μεν=Β δε=Α

Αυτό δε το hη μέν αργίαν καί τρυφήν, hη δέ αυχμόν καί πόνους, είναι και ιαμβικός 15σύλλαβος! Τυχαίο; Είχε δεν είχε εξαφανιστεί η προσωδία το 200 μ.Χ., δεν το ξέρω.


Άλλο: λέει για τον Πρόδικο τον Κείο ότι είχε επινοήσει την παραπάνω γνωστή ιστορία για τον Ηρακλή με την Αρετή και την Κακία, και προσθέτει ότι

τού λόγου έμμισθον επίδειξιν εποιείτο Πρόδικος περιφοιτών τά άστη καί θέλγων αυτά τόν Ορφέως τε καί Θαμύρου τρόπον, εφ’ hοίς μεγάλων μέν ηξιούτο παρά Θηβαίοις, πλειόνων δέ παρά Λακεδαιμονίοις, hως ες τό συμφέρον τών νέων αναδιδάσκων ταύτα.

Άραγε οι Λακεδαιμόνιοι, που δεν αγαπούσαν τη ρητορική, τον πλήρωναν κιόλας για να πάει να τους πει την ιστορία; Η αγγλ. μετάφραση (Wilmer Cave Wright, 1921, Loeb Class. Libr. CLC 134) αποδίδει το ηξιούτο ως he won reputation:

he toured the cities and gave recitations of the story in public, for hire, and charmed them after the manner of Orpheus and Thamyris. For these recitations he won a great reputation at Thebes and a still greater at Sparta, as one who benefited the young by making this fable widely known.

Κυριακή, Ιουλίου 10, 2011

Ροοκρήνες και αρυκρήνες

Έχω ξαναγράψει για το θέμα των αρχαιολογικών όρων, για τα ενώτια και τα ψέλλια. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ρόδου είδα τουλάχιστον επεξήγηση των δύο αυτών όρων, και χάρηκα,


αλλά μετά στο Ασκληπιείο της Κω διάβασα το εξής αχτύπητο:


Κατά τους πρώιμους ελληνιστικούς χρόνους, λέει, εντάχθηκαν ροοκρήνες και αρυκρήνες για τον λατρευτικό καθαρμό των επισκεπτών και για θεραπευτικές αγωγές. Σαν τι να σημαίνουν οι όροι αυτοί; Τίποτα πολύ προχωρημένο θα 'ναι, δικέ μ' να 'ούμε... Άλλωστε, δεν έχει ο επισκέπτης παρά να διαβάσει το αγγλικό κείμενο· it's elementary, my dear Watson!


Α, μάλιστα: fountains for the inflow and the outflow of water. Πώς είπατε; Δεν ξέρετε αγγλικά; Πρόβλημά σας! Στην Ελλάδα ζείτε, και τολμάτε να μην ξέρετε αγγλικά; Και τότε πώς θα καταλάβετε τις ροοκρήνες και τις αρυκρήνες; Άλλωστε, ευλογημένε, δεν μπορεί η κούτρα σου να θυμηθεί ότι ο τάδε ιστορικός αρύεται ειδήσεις από τις τάδε πηγές; Τι είσαι κι εσύ πια; άλλο ένα ντουβάρι της 'αρωγής' και της 'ευδοκίμησης';

Κυριακή, Μαρτίου 13, 2011

Ρε πώς αλλάζουνε τα πράματα...

Does not every American feel that assurance has been added to our hope for the future peace of the world by the wonderful and heartening things that have been happening within the last few weeks in Russia? Russia was known by those who knew it best to have been always in fact democratic at heart, in all the vital habits of her thought, in all the intimate relationships of her people that spoke their natural instinct, their habitual attitude toward life. The autocracy that crowned the summit of her political structure, long as it had stood and terrible as was the reality of its power, was not in fact Russian in origin, character, or purpose; and now it has been shaken off and the great, generous Russian people have been added in all their naive majesty and might to the forces that are fighting for freedom in the world, for justice, and for peace. Here is a fit partner for a League of Honor.

Αμερικανός πρόεδρος Γούντροου Ουίλσον, 2 Απριλίου 1917, προς το Κογκρέσο, καλώντας σε πόλεμο εναντίον της Γερμανίας.

Σάββατο, Μαρτίου 05, 2011

Λογαριασμοί

Οικογένεια που μένει σε δυτικό λαϊκό προάστειο, χωρίς εισοδήματα πλην της εργασίας, έχασε πρόσφατα μέλος της. Κόστος κηδείας, 1700 ευρώ. Κόστος συνολικό, με μέσα τα 3ήμερα, τα 9μερα, τα 40μερα και τον (μη ιδιόκητο) τάφο στον πιο φτηνό μαρμαρά, 3500 ευρώ. Ο παπάς για τα 3ήμερα και τα 9μερα πήρε από 20 ευρώ, και για τα 40μερα πήρε 80 (10 λεπτά 'δουλειά'). Μαύρα όλα. Τα τελευταία χρόνια έχει χτίσει 4όροφο απέναντι από το σπίτι όπου μένει η οικογένεια (στο νοίκι). Η πλαστικοποίηση για τη φωτογραφία του τάφου έκανε 90 ευρώ.

Στην οικογένεια ο ένας δούλευε ως πρόσφατα σε μεταφορά χρημάτων για 800 ευρώ. Απολύθηκε και βγήκε στην ανεργία, όπου δεν κινδυνεύει πια καθημερινά να του φυτέψουν μια σφαίρα στο κούτελο. Μια άλλη το μεν χειμώνα βγάζει μεροκάματο 40 ευρώ, το δε καλοκαίρι δούλεψε πέρσι συνεταιρικά ένα ουζερί σε παραλία της Σαρωνικής ακτής που σερβίριζε στην παραλία. Εν έτει 2011, από τα 40000 το χρόνο που ζήτησε πέρσι ο ιδιοκτήτης (πρώτη φορά λειτούργησε πέρσι), φέτος είδε ότι έβγαλε καλά λεφτά και ζήτησε 70000! Οπότε, δεν γινόταν.

Τώρα σκέφτεται το μέλος αυτό της οικογένειας να νοικιάσει μια καντίνα που έχει άδεια Σαρωνικού (που για να βγει πρέπει να έχεις ΤΗΝ άκρη) για τους 3-4 μήνες του καλοκαιριού σε πολύ κοντινό νησί. Ο ιδιοκτήτης της καντίνας θέλει 1500 ευρώ το μήνα νοίκι. Η οικογένεια πληρώνει νοίκι στο σπίτι της, και αν πάρει αυτή τη δουλειά, καθώς δεν υπάρχει άλλη, θα πρέπει να πληρώνει 1500 ευρώ το μήνα για την καντίνα και ένα ακόμα νοίκι για κάποιο κατάλυμα στο νησί τους 3-4 μήνες. Δηλ. για ένα διάστημα 3 νοίκια. Το ένα παιδί του χρόνου θα σπουδάζει σε πόλη της Β. Ελλάδας για 4 χρόνια, ώστε όταν τελειώσει να έχει 3x200 = 600 μόρια, ελπίζοντας τότε σε διορισμό ΑΣΕΠ.

Ηχήστε οι σάλπιγγες... Καμπάνες βροντερές,
δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα...
Βογκήστε τύμπανα πολέμου... Οι φοβερές
σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα!

Παρασκευή, Μαρτίου 04, 2011

Χαμαιλεοντισμοί, 2

Είμαι στην Πρέβεζα με τη γυναίκα μου. Πάμε σ' ένα μαγαζί να φάμε, εκεί στην παλιά πόλη. Βράδυ, Φλεβάρης. Καθόμαστε, παραγγέλνουμε. Δίπλα μας δυο κοπέλες καπνίζουν αρειμανίως. Τι να κάνεις; μόκο. Ξένη πόλη. Τέλος πάντων, κάποια στιγμή η γυναίκα μου βγαίνει έξω (τζαμαρία είχε) να καπνίσει. Τη βλέπουν το παιδί και ο ταβερνιάρης. Κάτι λένε μεταξύ τους. Κοιτάνε εμένα, που παραμένω καθιστός μέσα στο μαγαζί, σε επαφή με τη τζαμαρία. Τελικά, το παιδί βγαίνει έξω και, περνώντας δίπλα μου, μου ρίχνει μια απολογητική ματιά. Ταυτόχρονα, ο ταβερνιάρης έρχεται σε μένα και μου διευκρινίζει γεμάτος συντριβή ότι συγνώμη, δεν υπάρχει πρόβλημα, η κυρία μπορεί άνετα να καπνίσει μέσα στο μαγαζί. Του λέω, ναι, απλώς εμείς το κάνουμε αλλιώς. Μου λέει ότι το μέτρο θα αρχίσει να εφαρμόζεται 'από αύριο' (sic), αλλά προς το παρόν τους αφήνουν ήσυχους. Του λέω ότι ναι, ξέρω, ξέρω, κι ότι γι' αυτό είμαστε λαός για φτύσιμο. Κωλώνει, μου λέει ότι αυτός δεν το βλέπει έτσι. Του επαναλαμβάνω το ίδιο, ότι είμαστε λαός για φτύσιμο, εκμεταλλευόμενος το ότι δεν θα μου απαντήσει όπως θα ήθελε, καθότι είμαι πελάτης. Μου λέει ότι δε γίνεται, ο κόσμος έχει συνηθίσει έτσι, κλπ. Του λέω ότι οι ξένοι βγαίνουν έξω. Μου λέει ότι "μα αυτοί το έχουν μάθει από πέντε χρονώ"! Σουρεαλιστικό επιχείρημα. Τέλος πάντων, του λέω: "και οι Τούρκοι;" Μου λέει, "Ε ναι, οι Τούρκοι..." Δεν ξέρει τι να πει. Ταυτόχρονα ξαναμπαίνει στο μαγαζί το παιδί, αφού πείστηκε ότι η γυναίκα μου καπνίζει οικειοθελώς έξω, και όχι από φριχτή παρεξήγηση...

Πέμπτη, Μαρτίου 03, 2011

Κατεδαφίσεις πάσης φύσης

Προ ημερών πήγα στην παρουσίαση του βιβλίου του Χαράλαμπου Μπούρα, Βυζαντινή Αθήνα, 10ος-12ος αιώνας. Το βιβλίο καλύπτει μεγάλο κενό, τουλάχιστον όσον αφορά το ευρύ κοινό. Τέλος πάντων, ανάμεσα σ' αυτούς που μίλησαν ήταν και ο ανασκαφέας της Αρχαίας Αγοράς John Camp. Μίλησε στα αγγλικά, με ωραία, μπάσα φωνή και θαυμάσια άρθρωση, και δικιολόγησε το ότι βρέθηκε μεταξύ των ομιλητών με το ότι ο συγγραφέας, για να μιλήσει για τη μεσοβυζαντινή πόλη, άντλησε στοιχεία κατεξοχήν από την ανασκαφική έρευνα της Αγοράς. Μας έδειξε δε στο τέλος κι ένα αδημοσίευτο σχέδιο της Βιβλιοθήκης του Αδριανού από περιηγητή, γύρω στα 1805, πολύ ωραίο. Τέλος πάντων, τα γράφω αυτά γιατί τι είπε το άτομο σε μια στιγμή; Είπε: καθώς τον 7ο αι. μ.Χ. η περιοχή της Αγοράς ερήμωσε, ο μόνος τρόπος να βρεθούν στοιχεία για την πόλη των 'σκοτεινών αιώνων' (7ος αι.-950 μ.Χ.) είναι να γίνει ένας μεγάλος σεισμός που να ρίξει την Πλάκα κάτω κι έτσι να γίνουν ανασκαφές εκεί, γιατί εκεί βρισκόταν πια μόνο η πόλη.

Εντάξει, μαύρο χιούμορ, θα μου πεις. Όμως ο Μιχάλης Τιβέριος, καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας στο ΑΠΘ, προλογίζοντας το βιβλίο τού Αμερικανού σοφού Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας (ΜΙΕΤ, Αθήνα 2005), έγραφε:

Θα κλείσω τον πρόλογό μου με μια πρόταση του καθηγητή Καμπ, που πιστεύω ότι άξιζε να είχε προσελκύσει την προσοχή των αρμοδίων για την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας. Ο διευθυντής των ανασκαφών της αθηναϊκής Αγοράς θεωρεί ότι ήταν μοναδική ευκαιρία, τώρα που η Αθήνα ετοιμάζεται να υποδεχτεί τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, να γινόταν ενοποίηση του αρχαιολογικού χώρου της αθηναϊκής Αγοράς με το χώρο του Κεραμεικού, με ταυτόχρονη αποκάλυψη της κοίτης του Ηριδανού ποταμού σε μήκος πάνω από 500 μέτρα. "Με τη διαμόρφωση μονοπατιών και με άλλες κατάλληλες παρεμβάσεις στον περιβάλλοντα χώρο, η Αθήνα θα αποκτούσε κάτι που έχει στερηθεί επί δεκαετίες: έναν μικρό αλλά ελκυστικό παραποτάμιο περίπατο για τους κατοίκους της". Δυστυχώς... το τρένο χάθηκε και, όπως σημειώνει ο Τζων Καμπ, τέτοιες ευκαιρίες για ριζικές μεταμορφώσεις παρουσιάζονται στις μεγάλες πόλεις κάθε εκατό χρόνια. Ας περιμένουμε λοιπόν την... επόμενη εκατονταετία, και ας ευχηθούμε οι τότε αρμόδιοι να είναι πιο τολμηροί και διορατικοί.

Και για να αφήσω τον καθηγητή να μιλήσει ο ίδιος, στον δικό του πρόλογο στην ελληνική έκδοση:

...η Αθήνα έχει τώρα μια τέτοια ευκαιρία. Η περιοχή ανάμεσα στην Αγορά και τον Κεραμεικό θα έπρεπε να απαλλοτριωθεί και να ανασκαφεί για να επιτευχθεί η ενοποίηση των δύο αρχαιολογικών χώρων. Σε μια τέτοια περίπτωση θα προέκυπταν δύο άμεσα οφέλη. Πρώτον, ο επισκέπτης θα είχε τη δυνατότητα να περπατήσει σ' όλο το μήκος της αρχαίας Οδού των Παναθηναίων, από το Δίπυλο μέχρι την Ακρόπολη. Δεύτερον, θα αποκαλύπτονταν πεντακόσια και πλέον μέτρα της κοίτης του Ηριδανού· με τη διαμόρφωση μονοπατιών και με άλλες κατάλληλες παρεμβάσεις στον περιβάλλοντα χώρο, η Αθήνα θα αποκτούσε κάτι που έχει στερηθεί επί δεκαετίες: έναν μικρό αλλά ελκυστικό παραποτάμιο περίπατο για τους κατοίκους της.

Εμένα γιατί αυτό μου μυρίζει κατεδάφιση των κτιρίων της Αδριανού σε όλη την επαφή αυτής της οδού με την Αρχαία Αγορά, από τον Άγιο Φίλιππο και κάτω; Και κάτι άλλο: αυτό που στερήθηκε η Αθήνα ήταν ο ρους του Ιλισσού και βεβαίως διάφορα άλλα ρέματα, όπως η Φωκίωνος Νέγρη. Αλλά Ηριδανός απ' όσο ξέρω δεν υπήρχε στα νεότερα χρόνια. Δεν θα ήταν λοιπόν μια αποκατάσταση του τοπίου αλλά μια απαρχαίωσή του. Για το κομμάτι από τους Αγ. Ασωμάτους και κάτω δεν θα 'χα καμιά αντίρρηση, αλλά για το κομμάτι έως εκεί, δεν βλέπω πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό με παράλληλη διατήρηση του 'ελκυστικότατου', όντως, μετώπου των καφενοφαγάδικων της Αδριανού. Πόσο μάλλον που τα ερείπια της Αγοράς εκτείνονται και πίσω από την Αδριανού, άρα μάλλον θα γινόταν κατεδάφιση στο σημείο εκείνο, ώστε να επιτευχθεί η ενοποίηση. Μπορεί βέβαια να κάνω και λάθος, να μπορούσε π.χ. να σκαφτεί ο χώρος και να ενωθούν τα δύο τμήματα από κάτω, με την Αδριανού να περνά στο σημείο αυτό από πάνω σαν γέφυρα. Πάντως οι προχτεσινές δηλώσεις του Καμπ για σεισμό στην Πλάκα φώτισαν την πρότασή του του 2004 μ' ένα ελαφρώς ανατριχιαστικό φως, ιδίως αν σκεφτεί κανείς με πόση ευκολία γκρεμίστηκαν οι μεσοβυζαντινές εκκλησίες τον 19ο αιώνα από τους Νεοέλληνες. Τα νεοκλασικά της οδού Αδριανού θα τύχαιναν ευγενέστερης μεταχείρισης το 2004; Ας θυμηθούμε και την απίστευτη περιπέτεια της "Μικρής Πολυκατοικίας" Κουρεμένου μπροστά από το νέο Μουσείο Ακρόπολης, ακόμα πιο πρόσφατα.

...Από την πλατεία του Μοναστηρακίου μπαίνει στο Δημοπρατήριο, συνεχίζει προς την οδό Αδριανού, διασχίζει την οδό Ερμού και εμφανίζεται στον Κεραμεικό....
[Ηριδανός. Το ποτάμι της αρχαίας πόλης. ΥΠΠΟ, Αθήνα 2000]

Πέμπτη, Φεβρουαρίου 03, 2011

Μες στην πολλή θολούρα μου...

Λέει ο Tony Judt (Ill Fares the Land):

Αλλά και αν ακόμα μας απασχολεί το πώς θα απαλύνουμε τα κοινωνικά δεινά, υποθέτουμε ότι αρκεί γι’ αυτό η οικονομική ‘ανάπτυξη’: από το μεγάλωμα της πίτας θα προκύψει με φυσικό τρόπο η διάχυση της ευμάρειας και των προνομίων. Δυστυχώς, όλα τα στοιχεία δείχνουν το αντίθετο. Ενώ σε δύσκολους καιρούς είναι πιθανότερο να δεχτούμε την αναδιανομή ως αναγκαία και δυνατή, σε εποχές αφθονίας η οικονομική μεγέθυνση ευνοεί κατά κανόνα τους λίγους, οξύνοντας τη σχετική υστέρηση των πολλών.

Αυτό δεν αποτελεί άραγε την ταφόπλακα της θεωρίας του Murray Bookchin, ότι οι παλιές επαναστάσεις της εποχής της σπάνης ήταν καταδικασμένες 'εντέλει', ενώ οι σημερινές κοινωνίες της αφθονίας έχουν αντικειμενικά πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να εγκαθιδρύσουν ένα σύστημα κοινοκτημοσύνης, αφού τα αγαθά φτάνουν για όλους;

Κάπως έτσι χρησιμοποιούσαν άλλοι τον Αριστοτέλη: οι δούλοι δεν χρειάζονται πια, αφού υπάρχουν οι μηχανές. Άρα, η δουλεία στη σύγχρονη μορφή της είναι αντικειμενικά μη αναγκαία. Αφήνω που η συλλογιστική αυτή ουσιαστικά νομιμοποιεί 'αντικειμενικά' την παλιά δουλεία ως προϊόν αδήριτης αναγκαιότητας. Όλες αυτές οι 'αντικειμενικές' θεωρίες δεν διαφέρουν από την παλιά προσδοκία ότι ο καπιταλισμός θα πέσει από μόνος του, υπό το βάρος των 'αντικειμενικών' αντιφάσεών του, ούτε από μια σημερινή προσδοκία ότι η αδυναμία κερδοφορίας του σύγχρονου καπιταλισμού θα επιφέρει 'αντικειμενικά' ένα σοσιαλιστικό σύστημα, όπου το κέρδος δεν θα υπάρχει σαν κίνητρο. Η διαπίστωση όμως που απηχεί ο Judt δείχνει το ακριβώς αντίθετο. Όσο βλέπεις ότι υπάρχει πλεόνασμα, τόσο θες να το αρπάξεις. Κι όλο και κάποιο ψίχουλο θα βρει κι ο φτωχός, για να μην πεθάνει της πείνας και να μπορούμε να συνεχίσουμε να τον αρμέγουμε. Άρα, αύξηση της ανισότητας. Άρα η διεκδίκηση για μεγαλύτερη ισότητα είναι ανεξάρτητη από το επίπεδο του πλούτου, το δε με ποια ένταση εκδηλώνεται έχει σχέση με παράγοντες πολιτισμικούς, ιδεολογικούς και πολιτικούς περισσότερο και όχι οικονομικούς. Και όταν σου αρπάζουν τα δικαιώματα και σε φτωχαίνουν, δεν υπάρχει περίπτωση να σου τα δώσουν πίσω αργότερα, επειδή θα 'χουν έρθει τότε 'καλύτερες μέρες', αλλά μόνο επειδή και εφόσον θα νιώσουν πίεση και απειλή, μια πίεση και απειλή που μπορεί να τη νιώσουν και στις 'χειρότερες μέρες'. Δικαίως λοιπόν αντιστέκονται όσοι αντιστέκονται σήμερα στη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα, και δικαίως όχι γιατί θα νικήσουν αλλά γιατί δεν πιστεύουν στη θεωρία της αυριανής καλύτερης μέρας: ό,τι σου παίρνουν σήμερα, δεν πρόκειται να σ' το δώσουν πίσω. Προκύπτει έτσι ακέραια η αυτονομία του πολιτικού: δεν σημαίνει καθόλου ότι 'όταν μεγαλώσει η πίτα' θα τρώμε όλοι πιο ισομερώς. Ο συσχετισμός των δυνάμεων θα καθορίσει πόσο ισομερώς θα τρώμε, και τίποτε άλλο.

Κυριακή, Ιανουαρίου 30, 2011

Χαμαιλεοντισμοί

Βρέθηκα σήμερα το μεσημέρι στο κέντρο της Αθήνας κι έπιασε το μάτι μου ένα μικρό ταβερνάκι που έμοιαζε συμπαθητικό. Ήταν άδειο και μόνο στο βάθος διακρινόταν η παρουσία κάποιου που καταγινόταν στην κουζίνα. Κοιτώντας μέσ' από την τζαμαρία, πρόσεξα ότι στον τοίχο είχε γραμμένο ότι "εμείς αντιστεκόμαστε" και κάτι τέτοια περί τσιγάρου. Στα τραπέζια τασάκια δεν υπήρχαν. Μπήκα μέσα να ρωτήσω ευθέως τι πολιτική ακολουθεί το μαγαζί. Τότε είδα καλύτερα τι ήταν γραμμένο στον τοίχο και κατάλαβα πως "αντιστέκονται" στην απαγόρευση. Άρχισα να μιλώ με τη γυναίκα του μαγαζιού. Τη ρώτησα για την πολιτική τους, και μου είπε ότι "αντιστεκόμαστε", δηλ. ότι επιτρέπουν στους πελάτες να καπνίζουν και, αν μπει έλεγχος, οι συνέπειες μισές-μισές. Αλλά πάντως τασάκια δε βάζουν. Τότε της είπα ότι ρώτησα για να ξέρω αν θα πάω, και ότι, εφόσον επιτρέπουν το κάπνισμα, δεν θα επισκεφτώ το μαγαζί τους. Τότε άρχισε να μου λέει ότι και ο άντρας της υποφέρει πολύ από το τσιγάρο, και ότι τι καλά θα ήταν αν δεν χρειαζόταν να αδειάζουν τασάκια, αλλά από την άλλη αγαπούν και το να έχουν πελάτες στο μαγαζί. Κι ότι αν η απαγόρευση τηρούνταν πραγματικά, τότε θα έκοβαν κι αυτοί την "αντίσταση". Αλλά τώρα είναι υποχρεωμένοι να "αντιστέκονται", γιατί αλλιώς θα χάσουν την πελατεία τους, που θα μετακομίσει σε άλλους γειτονικούς "αντιστασιακούς".

Άντε βγάλε άκρη. Είτε μου είπε αλήθεια στο τέλος, όταν είδε ότι δεν είμαι καπνιστής και έπαψε να παίζει το αντιστασιακό θέατρο (με συνθήματα μες στους τοίχους του μαγαζιού γραμμένα με κιμωλία), είτε μου έλεγε αλήθεια στην αρχή, όταν νόμιζε πως μάλλον είμαι καπνιστής, και, όταν διαπίστωσε πως είμαι υπέρ της απαγόρευσης, άλλαξε το χαβά είτε για να μη δυσαρεστήσει τον πιθανό πελάτη είτε από φόβο μην καρφωθεί. Πάντως είχε πλάκα πώς η αντιστασιακή διεύθυνση του μαγαζιού μεταμορφώθηκε μέσα σε 5 δευτερόλεπτα σε κακομοίρη εστιάτορα που υποφέρει φριχτά απ' το τσιγάρο αλλά τι να κάνει; όχι μόνο το ανέχεται αλλά γράφει κιόλας "αντιστασιακά" συνθήματα στον τοίχο του μαγαζιού του!

ΣΙΜΩΝ ΚΑΡΑΣ ΚΕΠΕΜ

Το αρχείο του Σίμωνα Καρά, αλλά και η Σχολή που είχε ιδρύσει, βρίσκεται από πέρσι σε καλά και άξια χέρια και φυσά νέος, φρέσκος άνεμος, που υπόσχεται πολλά. Όσοι αγαπούν ή ενδιαφέρονται για το αντικείμενο δεν πρέπει να παραλείψουν να περάσουν να δουν από μόνοι τους. Ιδού το πρόγραμμα δραστηριοτήτων φέτος:


Περισσότερα στη σελίδα τους στο facebook

Κυριακή, Ιανουαρίου 02, 2011

The Formation of a Persecuting Society

Διάβασα το παραπάνω βιβλίο, του R.I. Moore, δημοσιευμένο το 1987, στη δεύτερή του έκδοση του 2007 (Blackwell Publishing), όπου έχει προστεθεί ένα ακόμα κεφάλαιο και επίσης ένα Βιβλιογραφικό Δοκίμιο που ταυτόχρονα αναπτύσσει κάποια σημεία ουσίας.

Η γενική θέση του συγγραφέα είναι ότι από τις αρχές του 11ου αιώνα ξεκινά στη δυτική Ευρώπη μια διαδικασία παγίωσης των κρατικών και εξουσιαστικών δομών, που ολοκληρώνεται γύρω στο 1200 και οδηγεί σε μια κοινωνία η οποία, συλλέγοντας όπου βρει ψήγματα ετεροφροσύνης, αλλοθρησκίας ή ετερότητας άλλου είδους, τα συνδυάζει, τα μεγαλοποιεί, τα υποστασιοποιεί, τα στοχοποιεί και τα καταστέλλει με κάθε μέσο, με τελικό σκοπό την αύξηση της εξουσίας και της περιουσίας του μονάρχη και την αύξηση της επιρροής των περί αυτόν ανερχόμενων εγγράμματων κρατικών υπαλλήλων (clerks), αντρών μεσαίας καταγωγής χωρίς μεγάλη περιουσία, οι οποίοι με αυτό τον τρόπο ωφελούνται, εφόσον ωφελείται ο αφέντης τους.

Έτσι δημιουργείται η ταμπέλα του αιρετικού, κληρονομημένη από την ύστερη χριστιανική αρχαιότητα και ξαναχυτευμένη στα νέα αυτά καλούπια της εποχής από το 1000 και μετά. Ομάδες και ομαδούλες, συχνά χωρίς θεολογική κατάρτιση, μπορούσαν να μεγαλοποιηθούν, να στοχοποιηθούν και να εξοντωθούν μέσα από τις συντονισμένες ενέργειες επισκόπων και ηγεμόνων.

Έτσι δημιουργείται η ταμπέλα του Εβραίου ως κινδύνου για την κοινωνία, ενώ μέχρι τότε οι Εβραίοι είχαν πολύ καλύτερη θέση. Ειδικά για τους Εβραίους ισχυρίζεται ότι λόγω της επισφαλούς τους θέσης έπεσαν στην παγίδα και υπονόμευσαν και οι ίδιοι τη θέση τους με το να εξαρτήσουν, για λόγους αυτοπροστασίας, την κοινωνική τους θέση και επιρροή από τους ηγεμόνες, γινόμενοι έτσι μισητοί στους υπολοίπους, οπότε όταν ήρθε η ώρα να τους χτυπήσουν οι ως τότε προστάτες τους για να τους πάρουν τα πλούτη (και οι ανταγωνιστές τους κρατικοί υπάλληοι για να τους υποκαταστήσουν στις θέσεις επιρροής) ήταν πια εύκολη βορά στο φθόνο.

Έτσι δημιουργείται η ταμπέλα του λεπρού, που περιλαμβάνει διάφορες ασθένειες και όχι μόνο την καθαυτό λέπρα. [Το σημείο αυτό είναι από εκείνα που λέει στο τέλος του βιβλίου ότι τα αναθεώρησε η ιστορική έρευνα έκτοτε].

Ο συγγραφέας μιλά ακροθιγώς και για άλλες ομάδες, πόρνες, ομοφυλόφιλους άντρες, αλλά δεν ασχολείται πολύ λόγω έλλειψης στοιχείων.

Ο συγγραφέας θεωρεί ότι όλο αυτό υπήρξε όχι τόσο μια αντίδραση των αυτουργών της καταστολής ενάντια σε υπαρκτούς κινδύνους όσο μια πρωτοβουλία και διαδικασία που την ξεκίνησαν εν πολλοίς οι ίδιοι, για τους λόγους που προανέφερα.

Το βιβλίο έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον και ο συγγραφέας θεωρεί ότι η εποχή εκείνη αποτέλεσε μια Πρώτη Ευρωπαϊκή Επανάσταση, έκφραση που, με τον υπότιτλο περ. 970-1215, αποτελεί τίτλο βιβλίου του του 2000, που το θεωρεί επιστέγασμα των ερευνών του και κατάληξη του προβληματισμού του που ξεκίνησε με τη Διαμόρφωση μιας διώκουσας κοινωνίας του 1987.

Να κι ένα εδάφιο πάντα επίκαιρο, που θυμίζει έντονα 20ό αιώνα, από την υποενότητα The Ennemy Destroyed του κεφαλαίου Power and Reason:

In the early middle ages as in the later, persecution began as a weapon in the competition for political influence, and was turned by the victors into an instrument for consolidating their power over society at large.

Και κάτι γλωσσικό· στη σελ. viii του προλόγου στη δεύτερη έκδοση, λέει:

The subtitle has been changed from Power and Deviance in Western Europe, 950-1250 [σε Authority and Deviance…] not only to distinguish this new version of the book from the old but as a reminder that while power is a fact authority is a construct, and one to whose construction that of deviance is nearly allied.

Δύσκολο να αποδώσεις στα ελληνικά τη διαφορά. Γιατί μπορείς να πεις αυθεντία, αλλά η λέξη αυτή δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να εφαρμοστεί σε όλες τις περιπτώσεις που βρίσκουμε μπροστά μας το authority μες στο βιβλίο. Π.χ., σελ. 97:

At the same time that they reorganized their family structures to defend the integrity of their estates, the nobles asserted their physical control over the countryside, claiming and exercising authority as trustees or usurpers of the royal power to tax and command all free men: the power of the ban.

Εδώ για μένα δεν υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάμεσα στο authority και στο power, ούτε μπορείς να πεις ότι το authority εδώ είναι construct και όχι fact. Ούτε πάλι μπορείς ν' αρχίσεις να μεταφράζεις συστηματικά το power ως 'ισχύς'. Συχνά οι συγγραφείς απλώς χρησιμοποιούν συνώνυμα για να αποφύγουν την επανάληψη. Άλλοτε πάλι δίνουν στα συνώνυμα διαφορετική σημασία, και τη θεωρητικοποιούνε κιόλας. Οπότε στη μετάφραση όλα αυτά πώς μεταφέρονται; Δύσκολο, δύσκολο…