Διάβασα το παραπάνω βιβλίο, του R.I. Moore, δημοσιευμένο το 1987, στη δεύτερή του έκδοση του 2007 (Blackwell Publishing), όπου έχει προστεθεί ένα ακόμα κεφάλαιο και επίσης ένα Βιβλιογραφικό Δοκίμιο που ταυτόχρονα αναπτύσσει κάποια σημεία ουσίας.
Η γενική θέση του συγγραφέα είναι ότι από τις αρχές του 11ου αιώνα ξεκινά στη δυτική Ευρώπη μια διαδικασία παγίωσης των κρατικών και εξουσιαστικών δομών, που ολοκληρώνεται γύρω στο 1200 και οδηγεί σε μια κοινωνία η οποία, συλλέγοντας όπου βρει ψήγματα ετεροφροσύνης, αλλοθρησκίας ή ετερότητας άλλου είδους, τα συνδυάζει, τα μεγαλοποιεί, τα υποστασιοποιεί, τα στοχοποιεί και τα καταστέλλει με κάθε μέσο, με τελικό σκοπό την αύξηση της εξουσίας και της περιουσίας του μονάρχη και την αύξηση της επιρροής των περί αυτόν ανερχόμενων εγγράμματων κρατικών υπαλλήλων (clerks), αντρών μεσαίας καταγωγής χωρίς μεγάλη περιουσία, οι οποίοι με αυτό τον τρόπο ωφελούνται, εφόσον ωφελείται ο αφέντης τους.
Έτσι δημιουργείται η ταμπέλα του αιρετικού, κληρονομημένη από την ύστερη χριστιανική αρχαιότητα και ξαναχυτευμένη στα νέα αυτά καλούπια της εποχής από το 1000 και μετά. Ομάδες και ομαδούλες, συχνά χωρίς θεολογική κατάρτιση, μπορούσαν να μεγαλοποιηθούν, να στοχοποιηθούν και να εξοντωθούν μέσα από τις συντονισμένες ενέργειες επισκόπων και ηγεμόνων.
Έτσι δημιουργείται η ταμπέλα του Εβραίου ως κινδύνου για την κοινωνία, ενώ μέχρι τότε οι Εβραίοι είχαν πολύ καλύτερη θέση. Ειδικά για τους Εβραίους ισχυρίζεται ότι λόγω της επισφαλούς τους θέσης έπεσαν στην παγίδα και υπονόμευσαν και οι ίδιοι τη θέση τους με το να εξαρτήσουν, για λόγους αυτοπροστασίας, την κοινωνική τους θέση και επιρροή από τους ηγεμόνες, γινόμενοι έτσι μισητοί στους υπολοίπους, οπότε όταν ήρθε η ώρα να τους χτυπήσουν οι ως τότε προστάτες τους για να τους πάρουν τα πλούτη (και οι ανταγωνιστές τους κρατικοί υπάλληοι για να τους υποκαταστήσουν στις θέσεις επιρροής) ήταν πια εύκολη βορά στο φθόνο.
Έτσι δημιουργείται η ταμπέλα του λεπρού, που περιλαμβάνει διάφορες ασθένειες και όχι μόνο την καθαυτό λέπρα. [Το σημείο αυτό είναι από εκείνα που λέει στο τέλος του βιβλίου ότι τα αναθεώρησε η ιστορική έρευνα έκτοτε].
Ο συγγραφέας μιλά ακροθιγώς και για άλλες ομάδες, πόρνες, ομοφυλόφιλους άντρες, αλλά δεν ασχολείται πολύ λόγω έλλειψης στοιχείων.
Ο συγγραφέας θεωρεί ότι όλο αυτό υπήρξε όχι τόσο μια αντίδραση των αυτουργών της καταστολής ενάντια σε υπαρκτούς κινδύνους όσο μια πρωτοβουλία και διαδικασία που την ξεκίνησαν εν πολλοίς οι ίδιοι, για τους λόγους που προανέφερα.
Το βιβλίο έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον και ο συγγραφέας θεωρεί ότι η εποχή εκείνη αποτέλεσε μια Πρώτη Ευρωπαϊκή Επανάσταση, έκφραση που, με τον υπότιτλο περ. 970-1215, αποτελεί τίτλο βιβλίου του του 2000, που το θεωρεί επιστέγασμα των ερευνών του και κατάληξη του προβληματισμού του που ξεκίνησε με τη Διαμόρφωση μιας διώκουσας κοινωνίας του 1987.
Να κι ένα εδάφιο πάντα επίκαιρο, που θυμίζει έντονα 20ό αιώνα, από την υποενότητα The Ennemy Destroyed του κεφαλαίου Power and Reason:
In the early middle ages as in the later, persecution began as a weapon in the competition for political influence, and was turned by the victors into an instrument for consolidating their power over society at large.
Και κάτι γλωσσικό· στη σελ. viii του προλόγου στη δεύτερη έκδοση, λέει:
The subtitle has been changed from Power and Deviance in Western Europe, 950-1250 [σε Authority and Deviance…] not only to distinguish this new version of the book from the old but as a reminder that while power is a fact authority is a construct, and one to whose construction that of deviance is nearly allied.
Δύσκολο να αποδώσεις στα ελληνικά τη διαφορά. Γιατί μπορείς να πεις αυθεντία, αλλά η λέξη αυτή δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να εφαρμοστεί σε όλες τις περιπτώσεις που βρίσκουμε μπροστά μας το authority μες στο βιβλίο. Π.χ., σελ. 97:
At the same time that they reorganized their family structures to defend the integrity of their estates, the nobles asserted their physical control over the countryside, claiming and exercising authority as trustees or usurpers of the royal power to tax and command all free men: the power of the ban.
Εδώ για μένα δεν υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάμεσα στο authority και στο power, ούτε μπορείς να πεις ότι το authority εδώ είναι construct και όχι fact. Ούτε πάλι μπορείς ν' αρχίσεις να μεταφράζεις συστηματικά το power ως 'ισχύς'. Συχνά οι συγγραφείς απλώς χρησιμοποιούν συνώνυμα για να αποφύγουν την επανάληψη. Άλλοτε πάλι δίνουν στα συνώνυμα διαφορετική σημασία, και τη θεωρητικοποιούνε κιόλας. Οπότε στη μετάφραση όλα αυτά πώς μεταφέρονται; Δύσκολο, δύσκολο…
Αναρτήσεις
3 σχόλια:
Δεν κατανοώ καλά την άποψη του Moore όταν λέει ότι η δαιμονοποίηση του Άλλου ξεκινάει, ξερωγώ, γύρω στο 1000.
Έχω την εντύπωση ότι η, με αυτή την έννοια, μισαλλοδοξία προβάλλει καθαρά κάπου μέσα στο πρώτο μισό του 3ου αιώνα (π.χ. η ιδεολογία και η πρακτική των Διωγμών) κι από κει και πέρα δε μας εγκαταλείπει. Νομίζω μάλιστα ότι έπαιξε καταστατικό ρόλο στην εμφάνιση αυτού που θα ονομάζαμε σήμερα «θρησκευτικές ταυτότητες».
(Μιλάω φυσικά για τη «Δύση», δηλ. για τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, δηλ. για τον ελληνορωμαϊκό χώρο – ίσως όμως η παρατήρηση να αφορά μια κάπως ευρύτερη περιοχή, π.χ. να περιλαμβάνει και την Περσία.)
[Για κάποιο περίεργο λόγο, νόμιζα ότι δε δεχόσουνα σχόλια - κι έπειτα δεν είμαι πορτογύρης των μπλογκ. Το κοπυπάστωσα πάντως εδώ, για να μη με θεωρήσεις ακατάδεχτο!]
Μπουκανιέρο, καλωσήλθες στο κονάκι μου.
Σελ. 11-13 (Heretics, The Legacy of Antiquity):
Neither the theory nor the practice of persecution was the invention of the twelfth century. On the contrary the danger, or at least the fear, of schism had attended the church since its infancy. (.....)
Heresy itself died in the West with the Arian faith of the Germanic settlers of the fifth century. (...) Arianism (...) disappeared from Francia (...), from Italy (...) and from Spain [το αργότερο ως το 600]. Thereafter, while doctrinal disagreements among the clergy gave rise to occasional accusations of heresy there is no record of departure from Catholic orthodoxy being urged upon the laity of the Latin West, let alone of any of their number being seduced by it, until the last years of the tenth century. (...) this long silence is broken by the Cluniac chronicler Rodulfus Glaber (the Bald) (...) in the second quarter of the eleventh century.
Βέβαια μπορεί να σκεφτεί κανείς: "Ε, δεν υπήρχαν πολλοί αιρετικοί, άρα δεν υπήρχε και πολύ κυνήγι. Μόλις έγιναν πάλι πολλοί, άρχισε το άγριο κυνήγι". Αυτήν ακριβώς την άποψη θέλησε να αμφισβητήσει ο συγγραφέας γράφοντας το βιβλίο (βλ. την ανάρτησή μου).
Σελ. 23-25: In earlier years even notorious heretics had been treated comparatively leniently. (φυλάκιση για ένα διάστημα, εγκλεισμός σε μοναστήρι). (...) [Bernard of Clairvaux's 1145] mission set an important precedent both in itself and in its tactics of attacking not only the heretic but his sympathizers. (...) "to give us in writing the names of everyone they knew who had been or might in future become members or accomplices of heresy, and to leave out nobody at all for love or money."
Η συρροή των διώξεων αιρετικών, Εβραίων, λεπρών και άλλων, και η συστηματικότητα στη βάση ενός μοντέλου που, άπαξ και επινοήθηκε (περιλ. την Ιερά Εξέταση), μπορεί να εφαρμοστεί τάλε κουάλε στον οποιονδήποτε 'εχθρό', θεωρεί ο συγγραφέας ότι είναι κάτι καινούργιο, που έχει σχέση με την ανάδυση του 'σύγχρονου' κράτους εκείνη την εποχή στη Δυτική Ευρώπη.
Δημοσίευση σχολίου