Κ. Σβολόπουλου, Η απόφαση για την επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία

(ΙΚΑΡΟΣ εκδοτική εταιρία, Αθήνα 2009, 97 σελ., πολυτονικό)

Το θέμα, σαφές από τον ίδιο τον τίτλο. Η θέση/συμπέρασμα του συγγραφέα διατυπώνεται στη σελ. 93:

Η απάντηση, συμπερασματικά, στο εκκρεμές ερώτημα αν η απόφαση του Ελευθέριου Βενιζέλου να επιχειρήσει την επέκταση των ορίων της ελληνικής επικράτειας στη Μικρά Ασία υπήρξε συμβατή με τις υπαγορεύσεις της τότε συγκυρίας είναι, κατά ταύτα, δυνατόν να αποβεί κατ' αρχήν καταφατική: ναι, η απόφαση αυτή ανταποκρινόταν σε μείζονες ανάγκες του ελληνισμού με τρόπο περισσότερο προφανώς αποτελεσματικό από τις άλλες πολιτικές προτάσεις που είχαν, ή όχι, διατυπωθεί· και, επιπλέον, προσφερόταν να ανοίξει νέες προοπτικές σε μια ελληνική επικράτεια ικανή να διαδραματίσει ιθύνοντα ρόλο σε περιφερειακό επίπεδο. Είχε, ακόμη, συνυφανθεί με απτές πραγματικότητες της διεθνούς ζωής και συναρτηθεί με μια ευνοϊκή συγκυρία, από εκείνες που, έστω και παροδικές σε διάρκεια, αρκούν για να προσδιορίσουν τον ρου της Ιστορίας. Θα ήταν, εξάλλου, δυσκολονόητο να μείνει αναπάντητη η πρόσκληση που απηύθυναν οι σύμμαχες δυνάμεις στην Ελλάδα να αναλάβει, στο όνομά τους, την προστασία των χριστιανών σε περιοχή που διεκδικούσε έναντι μιας αδύναμης, υπό διαμελισμό, Οθωμανικής Αυτοκρατορίας· κατά μείζονα λόγο, αν τα γεγονότα αυτά συνεκτιμηθούν από κοινού με την τολμηρή ιδιοσυγκρασία που είχε κατά το παρελθόν οδηγήσει τον Έλληνα πρωθυπουργό στην επίτευξη αδιαμφισβήτητων διπλωματικών επιτυχιών. Μελλοντικές αναπόδραστα δυσμενείς συγκυρίες δεν ήταν, στο στάδιο αυτό, διαγνώσιμες. Η μερική διαφοροποίηση μεταξύ των ισχυρών νικητών ή η ανάπτυξη ενός στρατιωτικά υπολογίσιμου ενιαίου τουρκικού μετώπου έμελλαν να ανακύψουν με την πάροδο και μόνο του χρόνου σε συνάρτηση και με χειρισμούς έκδηλα επίμεμπτους. Εφόσον θα είχε, τέλος, διατηρήσει ο ίδιος το πηδάλιο της εξουσίας, θα ήταν δυνατόν να έχει διατυπωθεί μια εγκυρότερη απάντηση στο ερώτημα αν το τελικό αποτέλεσμα συνιστούσε, ή όχι, επακολούθημα μοιραίο της προγενέστερης πρωτοβουλίας του. Η ολοκληρωτική όμως αποχή, επί διετία σχεδόν, από κάθε διεργασία που αφορούσε στον χειρισμό του εθνικού θέματος υπαγορεύει την αποσύνδεση της αρχικής τολμηρής επιλογής από την αρνητική έκβαση του εγχειρήματος. Είναι, σε κάθε περίπτωση, ασύμβατο με την επιστημονική δεοντολογία να διατυπωθεί οποιαδήποτε υπόθεση για τους χειρισμούς που θα ήταν πιθανό να επέλεγε ο Βενιζέλος προκειμένου να αντιμετωπίσει όσες δυσχέρειες έτειναν ή έμελλαν να αναφανούν. Άλλωστε και η διαπλοκή των γεγονότων δεν θα ήταν, πιθανότατα, ταυτόσημη με αυτήν που επενήργησε στη διαμόρφωση της συγκυρίας μετά την αποχώρησή του από την ενεργό πολιτική. Η προσφυγή σε απλουστευτικές εξηγήσεις και τελικά η υιοθέτηση μονομερών θεωρήσεων μαρτυρούν την αδυναμία μιας πολύπλευρης προσέγγισης του φαινομένου.

Αξιοσημείωτες οι εναλλακτικές προτάσεις που υπήρξαν, και που αναφέρονται στις σελ. 45 επ.:
α) του Ίωνα Δραγούμη.

Εντός αυτού του πλαισίου, στην ενδιάμεση περιοχή που απέμενε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά την αφαίρεση των αραβικών, αρμενικών και κουρδικών διαμερισμάτων, καθώς και την αυτονόμηση της Κωνσταντινούπολης από κοινού με την Ανατολική Θράκη και τη ζώνη των Στενών, θα ήταν δυνατόν να συγκροτηθεί, ως νέο κράτος, η Μικρασία, "μοιραίως ελληνοτουρκικό και όχι καθαρά ελληνικό". Η πληθυσμική σύνθεσή του θα ήταν μεικτή, και οι διοικητικοί κανόνες που θα διείπαν τη λειτουργία του θα βασίζονταν στην αποκέντρωση, στην πολιτική ελευθερία και στην ισοπολιτεία· εγγυητές της εφαρμογής των αρχών αυτών θα ήταν, κατ' ανάγκην, οι Σύμμαχοι. Με τη γόνιμη συμβολή των κραταιών ελληνικών κοινοτήτων και τη στήριξη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ο ελληνισμός θα ήταν δυνατόν να επιτελέσει, σε ευρύτερη πλέον έκταση, ρόλο πολιτικό και πολιτιστικό... Πρόταση θεωρητικά ορθολογισμένη, που εναρμόνιζε το ιστορικό παρελθόν με τη σύγχρονη πραγματικότητα στον χώρο της Εγγύς Ανατολής. Θα ήταν όμως εύλογο να διατυπωθεί το ερώτημα αν η εφαρμογή ενός παρόμοιου σχεδιασμού δεν θα προσέκρουε -και αυτή- στην αντίδραση του ισλαμικού στοιχείου. Παράγοντες ταυτόσημοι με όσους αντιτάχθηκαν στη ρύθμιση που εισηγήθηκε ο Βενιζέλος, ή με αυτούς που κυοφορήθηκαν ευθύς μόλις επιχειρήθηκε η εφαρμογή της, ήταν μοιραίο -ίσως και με μεγαλύτερη ένταση- να ανακύψουν εφόσον θα γινόταν αποδεκτή η συγκεκριμένη πρόταση του Δραγούμη.

β) του Ιωάννη Μεταξά.

Η Μικρά Ασία συναπαρτιζόταν από "σύνολον μερών στενώς συνδεδεμένων προς άλληλα γεωγραφικώς, οικονομικώς, ιστορικώς και εθνολογικώς"· θα ήταν "δύσκολον να υποδιαιρέση τις την χώραν ταύτην πολιτικώς χωρίς να περιπέση εις ανωμαλίας, αίτινες, έχουσαι αντίκτυπον επί του οικονομικού και εθνολογικού πεδίου, θα γεννήσωσι μοιραίως, εν τη εξελίξει των χρόνων, προστριβάς, αίτινες θα αγάγωσιν εις αγώνας προς συνένωσιν πάλιν των χωρών τούτων δια της επικρατήσεως της μιας εξ αυτών". Αδυνατώντας, κατά συνέπεια, να χαράξει άλλο σύνορο ικανό να περιστείλει τις πιέσεις αυτές, ο διακεκριμένος επιτελικός κατέληγε να διακρίνει μία και μόνο γεωγραφική διαίρεση στο μέσο της μικρασιατικής ηπείρου, με αφετηρία ένα σημείο μεταξύ Ηράκλειας και Σινώπης, στον Εύξεινο Πόντο, και απόληξη στη Μεσόγειο, αφού διερχόταν από την περιοχή της Άγκυρας. Διεκδικώντας όμως τη διαχωριστική αυτή γραμμή, η Ελλάδα θα συμπεριλάμβανε στους κόλπους της μια ισχυρή μουσουλμανική πλειοψηφία· κατά συνέπεια, -εξ ου και ο ατυχής όρος-, θα μεταβαλλόταν σε δύναμη "αποικιακή"... Προφανώς, θεώρηση υπαγορευμένη από κριτήρια γεωστρατηγικά, που κατεξοχήν προβλήθηκε μεταγενέστερα, ερήμην της πολιτικής πραγματικότητας.

Εντύπωση μου έκανε το ότι στις 97 σελίδες του βιβλίου δεν αναφέρεται ούτε μία φορά ότι θα ακολουθούσε δημοψήφισμα στις κατεχόμενες περιοχές για να αποφανθεί ο λαός για το πολιτικό του μέλλον.

Λεξιλόγιο
αντιβαίνω + αιτιατική (Θα αντέβαινε, κατά συνέπεια, την τήρηση του γενικού αυτού κανόνα...) 60 [Μπορεί βέβαια να είναι τυπογραφικό λάθος]
επιγέννημα (της πίεσης δυνάμεων βαθύτερων...., η παρέμβασή του...) 60
εύτρωτος (το μικρασιατικό εγχείρημα δεν ήταν τόσο έωλο ή εύτρωτο όσο συνήθως θεωρείται) 91