Ο Μπεζάρ και το παζάρι του θανάτου

Είδα χτες μια ταινία από το κανάλι της Βουλής, με θέμα τη ζωή και το έργο του Μωρίς Μπεζάρ. Καταπληχτική, όπως και ο ίδιος ο Μπεζάρ. Η μετάφραση επίσης ήταν, περιέργως --λυπάμαι που λέω "περιέργως"--, μια χαρά. Λοιπόν στο τέλος ο Μπεζάρ σεργιανάει στις Κατακόμβες με τις 8000 μούμιες του Παλέρμου, μούμιες όλων των ηλικιών και φύλων, ντυμένες με διάφορα, απλά και μη, ρούχα. Σεργιανώντας, φιλοσοφεί περί θανάτου. Λέει:

Κοιτάξτε! Ποιος γλύπτης μπορεί να φανταστεί κάτι τέτοιο; Ίσως ο Μπέικον. Αν ήμαστε στη Γερμανία, όταν άνοιξαν τα στρατόπεδα θανάτου, δε θα το αντέχαμε. Όμως εδώ έχουμε την εντύπωση ότι όλα είναι γαλήνια. Μήπως επειδή οι άνθρωποι πέθαναν στα σπίτια τους, στη γη τους; Ενώ στο Μπούχενβαλντ μετέφεραν τον κόσμο σε αποκρουστικά μέρη, όπου βρήκαν φριχτό θάνατο. Όμως εδώ νιώθουμε γαλήνη. Είμαστε συμφιλιωμένοι με το θάνατο... Και παράλληλα, γιατί φοβόμαστε το θάνατο; Φοβόμαστε κάτι που μπορούμε να αποφύγουμε. Όμως δεν μπορούμε να αποφύγουμε το θάνατο. Όταν έκανα τα "Παραμύθια του Χόμφαν", του Όφενμπαχ, ήθελα να εμφανίσω τους ήρωες σαν ζωντανούς νεκρούς που είναι εκφραστικοί και τρομεροί. Είναι μια καρικατούρα του θανάτου, πολύ βίαιη και γελοία ταυτόχρονα. Είναι πολύ συγκινητικοί έτσι που επιθυμούν να συνεχίσουν να υπάρχουν... Όμως ακόμη και το γεγονός ότι δημιουργείς έναν ρόλο και μετά εξαφανίζεσαι είναι σαν να υποδύεσαι ένα ρόλο σε μια ταινία. Εμφανίζεσαι, γίνεται το γύρισμα και όλα τελειώνουν.

Και οι σκέψεις του αυτές με έφεραν στο θέμα που συζητιέται αυτό τον καιρό, στην έκθεση Bodies, στο Γκάζι. Ξανά:

Αν ήμαστε στη Γερμανία, όταν άνοιξαν τα στρατόπεδα θανάτου, δε θα το αντέχαμε. Όμως εδώ έχουμε την εντύπωση ότι όλα είναι γαλήνια. Μήπως επειδή οι άνθρωποι πέθαναν στα σπίτια τους, στη γη τους; Ενώ στο Μπούχενβαλντ μετέφεραν τον κόσμο σε αποκρουστικά μέρη, όπου βρήκαν φριχτό θάνατο.

Και πράγματι, η πιο βάσιμη ένσταση γι' αυτή την έκθεση αφορά την προέλευση των πτωμάτων. Από τις κινέζικες φυλακές. Χωρίς τη συγκατάθεση, τι κάνει νιάου νιάου στα κεραμίδια, κανενός: του καταδίκου, της οικογένειάς του. Να κι ένα απόσπασμα από συνέντευξη στο Papiers de Chine του Κινέζου συγγραφέα Γιου Χουα (Yu Hua), που πριν πιάσει τη γραφομηχανή ήταν οδοντογιατρός για πέντε χρόνια:

Το 1980, πήγα στις φυλακές τού Νίνγκμπο (Ningbo). Είχε εκτελεστεί ένας άντρας 22 ετών. Κι έτρεχαν γιατροί απ' όλη τη χώρα, να πάρουν άλλος τα μάτια, άλλος το δέρμα· εγώ είχα πάει να πάρω τη σιαγόνα, τη χρειαζόταν ένας από τους ασθενείς μου. Το σώμα κομματιάστηκε τελείως.

Αυτά. Όσο για τα άλλα, ότι έτσι κι αλλιώς το όλο εγχείρημα συνιστά απανθρωποποίηση του ανθρώπινου σώματος και θυμίζει Άουσβιτς, και ότι ο εμπνευστής της έκθεσης έκανε, άκουσον άκουσον, την πρώτη δημόσια νεκροτομή μετά από 200 χρόνια, νομίζω ότι είναι υπερβολικά, κατά το ότι δεν πρέπει να θέλουμε να επιβάλουμε στους άλλους τις δικές μας --σεβαστές και ενδιαφέρουσες-- φιλοσοφικές απόψεις για τέτοια ζητήματα. Ούτε η επίκληση του σκεπτικού του Γάλλου δικαστή, ο οποίος απαγόρεψε την έκθεση επειδή απανθρωποποιεί κλπ., με έπεισε. Στο εφετείο, όπου οδηγήθηκε η υπόθεση, η --ορθή, ορθότατη-- απαγόρευση στηρίχτηκε μονάχα στην αδυναμία απόδειξης ότι τα πτώματα χρησιμοποιήθηκαν με τη συγκατάθεση των νεκρών πριν πεθάνουν, ή έστω των οικογενειών τους. Η δε ατάκα του εμπνευστή της έκθεσης, ότι τότε θα πρέπει να απαγορευτεί η έκθεση και όλων των μουμιών που κοσμούν τα μουσεία, δεν είναι χαζή. Γιατί να μπορεί ο Μπεζάρ να κυκλοφορεί ανάμεσα σε 8000 μούμιες; και ας θυμηθούμε και την υπόθεση με τα οστά εκείνου του Ινδιάνου, που η φυλή του τα διεκδίκησε από την "επιστήμη", και τα κέρδισε, γιατί έπεισε το δικαστήριο ότι γι' αυτούς τα οστά ήταν πολύ πιο ιερά απ' ό,τι για την κυρα-Επιστήμη. Υπάρχει δηλαδή ψωμί εκατέρωθεν στην υπόθεση. Και οι δύο πλευρές έχουν επιχειρήματα. Ο μέγιστος κοινός παρονομαστής, λοιπόν, ας είναι η συγκατάθεση των νεκρών πια ατόμων ή των οικογενειών τους στο να εκτεθούν τα σώματά τους μεταθανάτια, και τίποτα παραπάνω. Γιατί αλλιώς πάμε κατευθείαν σε λογοκρισία. Δεν μπορεί από τη μια να διαμαρτυρόμαστε που κάποιοι κατέβασαν τη φωτογραφία με τους εκσπερματώνοντες προς το Σταυρό φαλλούς, και από την άλλη να διεκδικούμε την κατάργηση κάθε είδους έκθεσης με πτώματα, ακόμη και αν οι νεκροί είχαν δώσει τη συγκατάθεσή τους.